De Antoinette IV van pakweg 1910.

Samenvatting Robert, Bertrand, Evelyne en Joeki zien een vliegtuig neerstorten in de Seine. Ze redden de brokkenpiloot die meer aandacht heeft voor de oorzaak van het ongeluk dan voor zijn eigen welzijn. De vliegenier neemt hen mee naar zijn huis, waar zijn vrouw de broek blijkt aan te hebben. In zijn schuur bouwt hij zijn vliegtuig met hulp van Joeki en de vagebonden weer in elkaar om mee te kunnen doen aan een grote vliegshow met vliegtuigen van alle bekende ontwerpers. De vanwege zijn verbrande gezicht gemaskerde Leonardo ergert zich aan de aangekondigde vliegshow. Met behulp van geschriften van zijn idool Leonardo da Vinci wil hij een toestel construeren en het hoogterecord verbeteren — weer eens iets anders dan de wereld veroveren. Als het evenement begint, komen ook Evelyne en Nummer 17 kijken "hoe jullie toestel niet van de grond geraakt!" Als Leonardo komt opdagen, herkennen de zwervers hem meteen, maar ze kunnen niets bewijzen. Het toestel van de vriend van Robert, Bertrand en Joeki, de Evelyne, maakt tijdens een proefvlucht al snel een crash. Sabotage blijkt de oorzaak en Robert zal de nieuwe piloot worden, aangezien de huidige zijn been heeft gebroken. Bertrand wordt ondertussen neergeslagen. Hierachter zit uiteraard Leonardo. Nummer 17 biedt zijn bescherming aan, maar wordt hierop door Robert neergeslagen. Robert maakt de voormalige speurder wijs dat hij een zwarte doos avant la lettre moet bewaken omdat daarin de vluchtgegevens zouden staan. De vagebond maakt ondertussen zijn maidenvlucht, op basis van de theoretische lessen van de bevriende piloot, die nog steeds naamloos is. Hierop maakt ook Leonardo een proefvlucht met zijn VTOL-toestel. Dit draait uit op "het eerste luchtgevecht in de geschiedenis..." Leonardo slaagt erin de Evelyne van Robert te doen neerstorten. Als Robert en Leonardo onderling bakkeleien komen enkele heren van de organisatie opdagen. Ondertussen crasht een tweedekker. De piloot vertelt nog wat over de grens van 8000 voet en de verschrikkingen aldaar en sterft daarna van angst. Boven die 8000 voet zou het rijk der goden beginnen, vertelt ook Leonardo die zich door de geest van Leonardo da Vinci beschermd voelt. Het vliegfeest is ondertussen van start gegaan en Evelyne doet mee als tennisster bovenop de bovenste vleugel van een tweedekker. Robert laat Nummer 17 zien dat hij in de maling is genomen met de zwarte doos, die met knikkers gevuld is. De zwaar vernederde voormalige speurder kaapt een ballon. Bertrand en Joeki proberen hem te stoppen, maar als de ballon de lucht ingaat, trekt Nummer 17 hen aan boord van de mand. Leonardo gaat ondertussen Robert voorbij in hoogte. Dan bereiken ze de grens van 8000 voet. Robert wordt duizelig en gaat van zijn stokje. Hij wordt gewaarschuwd door eerst één en later meerdere vliegende feeën uit het rijk der goden en aangespoord om de daling in te zetten. Leonardo en zijn toestel worden aangevallen door de bewaker van de hoogste luchtlagen, die door kwaadaardige wezens bevolkt worden. Toch wil Robert Leonardo helpen. Hij ziet het wezen dat hem aanvalt echter niet. De door Leonardo aangeroepen Leonardo da Vinci verschijnt, maar deze veracht hem omdat hij zijn uitvindingen misbruikt heeft ten behoeve van eigen heil en glorie. Leonardo schakelt de wachter uit. Dan komt ook hij zo hoog dat 'het kwade' opduikt in de vorm van een soort draak. Deze tegenstander ziet Robert wel. Als hij zich tegen Robert keert, steekt een van de bevallige feeën de vagebond een hart onder de riem. Robert doodt de draak, die Leonardo’s toestel raakt, dat daarna neerstort. Robert probeert het te achterhalen, maar gaat van zijn stokje. Als de drie ballonvaarders zijn toestel zien, laten ze snel een hoop warme lucht uit de ballon, zodat deze sneller daalt. Bertrand laat zich op de vleugel vallen, klimt in het toestel en zet dit aan de grond. Een arts denkt dat Robert en Leonardo last hebben gehad van hallucinaties. De verwondingen op de dode Leonardo wijzen echter op iets anders.

Thema
Vliegen door luchtvaartpioniers, vliegshow met sabotage door de geniale crimineel Leonardo en het streven naar het uiterste. Gebaseerd op de Semaine d’Aviation, de week van de luchtvaart die van 22 tot 29 augustus 1909 in Reims werd gehouden. Hoogstwaarschijnlijk is ook de Britse komische speelfilm Those Magnificent Men in their Flying Machines uit 1965 van regisseur Ken Annakin (1914-2009) bekeken door scenarist en tekenaar.

Links: Filmaffiche van Those Magnificent Men in their Flying Machines. Midden: De poster voor de Grande Semaine d'Aviation in het album. Rechts: De echte affiche van Ernest Montaut.

Locatie
Frankrijk, Parijs, Reims.

Periode
Juli, augustus 1909.

Vermomming
Leonardo draagt een masker, dat zijn door verbranding verminkte gezicht moet verbergen. Het is min of meer het tegenovergestelde van het masker dat Lady X in haar vermomming als de verminkte piloot captain Ted D. Mulligan draagt in Buck Danny deel 36, De Blauwe Engelen, en 37, De Piloot met het Leren Masker. Alleen de neusbescherming is hetzelfde.

Redding
De vagebonden halen op pagina’s 2 en 3 een piloot uit de Seine, nadat diens toestel, een Antoinette, daarin is neergestort.

Bijzonderheden

• Op pagina 1 is sprake van de Europeaan Adler met zijn vleermuisachtige stoom vliegmachine. Dat moet echter de Franse vliegtuigbouwer, luchtvaart- én telefoniepionier Clément Ader (1841-1925) zijn. “De naam van een later model van Clément Ader, de Avion, werd in de Franse taal de vervanger voor het woord vliegtuig, dat tot dan toe aéroplane genoemd werd.”(1)

• Voor de eerste keer een stripverhaal van 38 pagina’s. De andere delen met zoveel pagina's zijn 91, De Monsterman, en 92, Prins Joeki.
• Het vierde album waarin vliegen een belangrijke rol speelt, na deel 8, De Weerwolf, deel 40, De vliegende Hollander, en deel 71, Het Spiegelgenootschap.
• De titel is gebaseerd op de Grieks-mythologische figuur Icarus. Hij zat samen met zijn vader Daedalus gevangen op het Kreta van koning Minos. Daedalus wist dat ontsnappen over zee niet mogelijk was. Daarom construeerde hij vleugels met een houten raamwerk, met daarop met was bevestigde veren. Hij maakte zijn zoon onder meer duidelijk dat hij niet te hoog mocht vliegen. Dan kwam hij te dicht bij de zon en zou de was kunnen smelten met neerstorting als gevolg. Goede raad is duur en Icarus luisterde niet, waardoor hij in zee stortte en verdronk.
• Er worden ook in dit album enkele spreekwoorden gebruikt. Op pagina 4, prent 10, een vervoeging van "Op elk potje past (wel) een dekseltje", wat betekent dat er voor elke persoon wel een geschikte levenspartner bestaat.
• En op pagina 8, prent 4, "Waar het hart van vol is loopt de mond van over". Hiermee wordt bedoeld dat men graag praat over iets, wat men erg bezighoudt.(2)

• Leonardo als De Denker van de Franse beeldhouwer Auguste Rodin (1840-1917). Zie ook de besprekingen van deel 5, De Rode Herberg, en album 85, Palingoproer.

Rechts: Het origineel van Leonardo da Vinci.

• Het ontwerp is een zogeheten VTOL-toestel, wat staat voor Vertical Take-Off and Landing, Dit principe wordt bij helicopters toegepast. Het meest succesvolle straalvliegtuig met deze techniek was de Britse Hawker Harrier, die een halve eeuw dienst deed, van 1960 tot 2010. De afgeleide Amerikaanse AV-8B werd in 1985 geïntroduceerd en zal dienstdoen tot 2025. De eveneens Amerikaanse Lockheed Martin F35, ofwel de Joint Strike Fighter (JSF) kent een Short Take-Off and Vertical-Landing (STOVL) variant.

Diverse andere ontwerpen en schetsen van vliegende machines door Leonardo da Vinci.

• Joeki noemt op pagina 2 diverse luchtvaartpioniers. Een ervan is Alberto Santos-Dumont (1873-1932). Deze Braziliaan, die lang in Frankrijk woonde, heeft ook een rol in dit album. Alleen heet hij hier foutief Carlos Santos-Dumont, op pagina 21, prent 3. Op de tweede pagina van de documentatie staat het overigens wel goed. Ook is Santos-Dumont nog te zien op pagina 36, strook 3. Hij bouwde veertien luchtschepen. Op 23 oktober 1906 maakte hij voor een verzamelde menigte in het Bagatelle Park in Neuilly de eerste vlucht met een toestel dat was gebouwd door de Franse luchtvaartpionier Gabriel Voisin (1880-1973). Op 12 november 1906 brak hij het wereldrecord met de officieel langste vlucht tot dan toe. Ook ontwierp hij een zeer licht en klein vliegtuig, de Demoiselle, dat zelfs met een auto vervoerd kon worden. Toen de ziekte Multiple Sclerose (MS) bij hem werd geconstateerd trok hij zich terug uit de luchtvaart en keerde hij terug naar Brazilië. In 1932 pleegde hij zelfmoord, naar verluidt omdat hij niet kon verkroppen dat vliegtuigen in oorlogen werden gebruikt. In Brazilië zijn zowel de gemeente Santos Dumont, de luchthaven Santos-Dumont van Rio de Janeiro en een snelweg naar deze nationale held vernoemd.(4)

Onder: Alberto Santos-Dumont en zijn Demoiselle.

• Op pagina 17 prent 1 wordt gerept over het eerste luchtgevecht in de geschiedenis. Officieel vond dat plaats aan het begin van de Eerste Wereldoorlog (1914-1918).
• Nummer 17 wordt weer als uitvaagsel beschouwd door de zwervers. Robert noemt hem op pagina 10, prent 6, zelfs "Die kinkel!" Ook vernedert hij hem met een grap. Op pagina 25 redt de voormalige speurder toch Joeki en Bertrand.
• Het prototype van de zogeheten zwarte doos avant la lettre registreert volgens Robert alle vluchtgegevens van het vliegtuig. Het is een uitvinding uit 1940. “Het doel van de zwarte doos kwam van de vliegtuigbouwer af. Deze wou niet aansprakelijk gesteld worden in geval van een ongeluk. Pas later werd de zwarte doos gebruikt om juist de oorzaak van ongelukken te kunnen achterhalen.” Er kan dus mee getraceerd worden of een ongeluk aan een technische of een menselijke fout te wijten is. Verder is de kleur niet zwart, maar oranje zodat deze na een crash gemakkelijker gevonden kan worden. Hiertoe zendt het toestel voortdurend een signaal uit. Het apparaat bestaat uit twee onderdelen. Allereerst de Flight Data Recorder die alle technische gegevens van het vliegtuig opslaat, zoals  koers, vlieghoogte, snelheid, enzovoort. Het tweede onderdeel is een bandrecorder die alle uitgaande gesprekken vanuit de cockpit vastlegt. Verder is een zwarte doos of black box ook nog een apparaat waarvan de werking bekend is, maar niet de inwendige constructie.(5)

• Uit kwaadheid doet Nummer 17 een imitatie van graaf Dracula, pagina 24, prent 2, met bloeddoorlopen ogen en lange tanden. Bij Nummer 17 zijn dat de snijtanden, bij de bekendste Dracula-vertolker, de Brit Christopher Lee (1922-2015) de hoektanden.

• Op pagina 25 komt een luchtballon voor, net als eerder in deel 2, Het Opgejaagde Weeskind, en deel 54, Het Grote Raadsel II.
• Leonardo’s echte naam blijkt Erich de Ceuckelaire te zijn, zie pagina 30, prent 7.
• Robert wordt een moderne Sint-Joris genoemd op pagina 33, prent 4, omdat hij tegen een draak vecht boven de 8000 meter-luchtgrens. De echte heilige zou eind derde eeuw na Christus geboren zijn in de toenmalige provincie Syria Palaestina van het Romeinse Rijk. Als zoon van een christelijke legerofficier trad Joris (Georgios) van Cappadocië in zijn vaders voetsporen en werd officier in het leger van keizer Diocletianus (244-311, keizer van 280-305). Deze zette de laatste christenvervolging in het Romeinse Rijk in. Joris weigerde aan dit bevel gehoor te geven en kwam uit voor zijn geloof. Hierop zou hij zijn vermoord na eerst te zijn gemarteld. “Sint-Joris wordt traditioneel afgebeeld met een draak, die hij volgens de overlevering zou hebben gedood. De draak staat hierbij symbool voor het heidendom. Het verslaan van de draak symboliseert de bekering van een heidens land of stad tot het christendom.” Hij zou hebben geleefd van 270-303.(6)
• Op pagina 31, prent 2, raken de wijsvingers van Leonardo en Leonardo da Vinci elkaar bijna. De prent is ontleend aan de fresco De Schepping van Adam (circa 1511) op het gewelf van de Sixtijnse kapel in Vaticaanstad, geschilderd door Michelangelo Buonarotti (1475-1564). Zie voor een gelijkaardige prent de bespreking van deel 84, De Plaggenstekers.
• Leonardo da Vinci zegt op pagina 31, prent 1, tegen zijn would be naamgenoot onder meer "Als de rook om je hoofd is verdwenen..." Dit is een lied uit 1968 gezongen door de Nederlandse singer-songwriter, gitarist, producer en acteur Boudewijn de Groot (1944). Leonardo spreekt ham dan weer aan met "Laat me nu toch niet alleen... radeloos en verloren...", een letterlijk citaat uit het lied Laat me Nu Toch Niet Alleen van de Vlaamse zanger Johan Verminnen uit 1973, in 1995 gecoverd door Clouseau en recenter in de Vlaamse musicalreeks #LikeMe.

• Een draak in de lucht doet denken aan het eerste deel van De 3 Formules van Professor Satô uit de reeks Blake en Mortimer.
• Geen leus “Slechts in gevaar, geweld in ’t gebaar” ditmaal.
• Twee pagina’s documentatie over de luchtvaart in de beginjaren. Het wordt duidelijk dat het gedeelte over de goden in de hogere luchtlagen gebaseerd is op onheilsprofetieën uit de pioniersjaren van de luchtvaart.

NOTEN

1. https://nl.wikipedia.org/wiki/Clément_Ader
2. https://www.woorden.org/spreekwoord.php?woord=op+ieder+potje+past+wel+een+dekseltje
   Nederlands Spreekwoordenboek (Nel Walters, 1991, pagina 241).
3. https://www.ensie.nl/woordenboek-van-populair-taalgebruik/eenzaam-aan-de-top
4. Arthur Japin, De Gevleugelde, Amsterdam 2015.
5. https://auto-en-vervoer.infonu.nl
6. https://nl.wikipedia.org/wiki/Joris_van_Cappadocië