Samenvatting
Robert, Bertrand, Evelyne en Joeki vieren nieuwjaar in Parijs. Ze zijn in goeden doen. Tijdens de nieuwjaarsnacht gaan Robert en Bertrand opeens toch weer zwerven. Ze gaan met andere vagebonden nieuwjaar vieren en worden bij een razzia opgepakt. Een zekere mevrouw Blairchild zoekt haar man, die is gaan zwerven. Hij was een beurshandelaar en werd door zijn compagnon Gorwell opgelicht, waardoor hij failliet ging. Hij kreeg de schuld en vóór zijn arrestatie verdween hij. Verder was hij al een stevige drinker. Zwerver Frederico kent Blairchild, te herkennen aan een getatoeëerde scarabee op zijn rechterschouder. Nadat Robert en Bertrand een groep zwervers op een ontbijt hebben getrakteerd, komen ze daar Nummer 17 tegen. Ze gaan Gorwell in Antwerpen zoeken, waar Frederico hen berooft. Nummer 17 volgt Frederico. Robert en Bertrand schuilen in het station. Een zwerversbende aldaar belaagt hen, maar de vermomde Nummer 17 weet hen te ontzetten. Hij blijft op de achtergrond, maar geeft hen wel een aanwijzing waar Frederico is: Café Het Koetsierke. Frederico gaat ervandoor, wil zelfmoord plegen, maar wordt gearresteerd. Robert en Bertrand laten zich ook arresteren en worden bevrijd door de slak en Nummer 17 die samenwerken en een truc bedenken. Als Bertrand Frederico een paar klappen geeft, valt deze. Hij blijkt Blairchild te zijn. De zwervers-/dievenbende belaagt hen nu en slaat het drietal in elkaar. Nummer 17 daagt op en gooit zijn vermomming af. Robert en Bertrand laten zich arresteren en worden naar zwerverskolonie Wortel gebracht, waar ze Frederico/Frederick Blairchild ook vermoeden. Gorwell is destijds naar Londen vertrokken en na vrijlating uit Wortel gaat het drietal daar óók naartoe, gevolgd door Nummer 17. Ze lappen Blairchild op, steken hem in het nieuw en misbruik makend van de kinderlijk naïeve speurder lokken ze Gorwell in het nauw. Hij heeft nog altijd de gestolen aandelen op zak. Harteloos laten ze Nummer 17 in Londen achter. In Parijs wordt Blairchild met zijn echtgenote herenigd, Robert en Bertrand met Joeki en Evelyne. De blutte Nummer 17 is toch in Parijs aangekomen, waar hij onderdak zoekt in het nieuwe daklozentehuis van mevrouw Blairchild en Evelyne. Hij krijgt wat geld en wordt er vervolgens uit gekieperd.

 

Thema
De vagebonden proberen een gedesillusioneerde en bedrogen beurshandelaar op te sporen, die verdwenen is. Oplichting, desillusie.

 

Locatie
Parijs, Antwerpen, Wortel, Londen.

 

Periode
Na 1891, wat blijkt uit pagina 13, prent 6.  Zie ook het artikel Anachronismen. “Meer dan honderd jaar is de wet ter beteugeling van landloperij en bedelarij van 27 november 1866 bepalend (de wet kende in 1891 een aanpassing). Op het misdrijf landloperij volgt echter geen straf meer zoals voordien, maar een administratieve maatregel. Zwervers worden opgenomen in een landloperskolonie: Wortel, Merksplas of Brugge voor vrouwelijke zwervers.”(1)

 

Vermomming
Nummer 17 als vermomde beschermer die in de schaduw blijft (pet, sjaal en oorwarmers).

 

Redding
Geen.

 

Bijzonderheden

  • Hoewel Frederick Blairchild failliet ging, is zijn echtgenote nog in goeden doen, ze spreekt over “een eigen fortuintje”. De achternaam lijkt een samentrekking van Blair en van Fairchild. Blairchild komt voor zover bekend niet voor in Engelstalige landen. Wel is er een bekend zakengeslacht Fairchild. George Winthrop Fairchild (1854–1924) was een Amerikaans politicus, zakenman en investeerder. Diens zoon Sherman Mills Fairchild (1896-1971) was industrieel, investeerder en ook uitvinder.(2) Er waren vier bekende Canadezen met de naam Frederick Blair. Een ervan (1867-1951) was verzekeringsagent en later erfrechtgriffier. Sinds 1890 was deze meester van een vrijmetselaarsloge ook een van de vele (onsuccesvolle) schatzoekers op Oak Island voor de kust van Nova Scotia.(3) Hij vertoont enige fysieke gelijkenis met Frederick Blairchild in het album. Wellicht is hij als uitgangspunt genomen.


  • Een cameo van kunstschilder Henri de Toulouse-Lautrec. Hij viert blijkbaar nieuwjaar met Robert, Bertrand, Evelyne en Joeki, pagina 1, prent 3. Zie ook de bespreking van deel 68, De Apache.
  • In dit verhaal heeft de slak weer een actieve rol, onder meer op de pagina’s 19, 20, 30 en 31. Dit ondergraaft het karakter van het eventueel serieus bedoelde verhaal en ging ook Ron Van Riet te ver.
  • Evelyne geeft een heel andere reden voor het rechtvaardigheidsgevoel van Robert en Bertrand, wat in tegenstelling tot de eerdere Vandersteen-albums vaak nogal selectief is — Nummer 17 kan hier bijvoorbeeld meestal niet op rekenen, pagina 3, prent 2: “De miserie die ze gekend hebben is de basis van hun rechtvaardigheidsgevoel.” Dit strookt niet met de argumenten die in Vandersteens albums gegeven werden. Zie het artikel Personages.
  • In de tweede helft van de negentiende eeuw was het Maison de Nanterre, gelegen in de gelijknamige wijk, een werkhuis en gevangenis om zwervers vast te houden in Parijs. Tegenwoordig  omvat het Opvang- en Ziekenhuiszorgcentrum (CASH) een Max-Fourestier "Medicine, surgery, obstetrics and odontology" (MCO)-ziekenhuis “met 200 bedden, een bejaardentehuis met 350 bedden (EHPAD), een daklozenopvang (CHAPSA) met 300 bedden (400 bij zeer koud weer), twee Centra voor Huisvesting en Sociale Reïntegratie (CHRS) met elk 200 bedden, evenals een opvangcentrum voor asielzoekers (CADA), 40 bedden en 18 appartementen in sociale woningen (SAVS) die sociale ondersteuning bieden voor precaire mensen.”(4)

Midden: Postkaart uit 1900. De voorkant ziet er compleet anders uit dan in het album.

  • Restaurant Minim’s bestaat echt. Sinds wanneer heb ik niet kunnen achterhalen, waarschijnlijk sinds de jaren 1980. Het is een onderdeel van het wereldberoemde restaurant Maxim’s, ligt enkele blokken verderop en verkoopt “gourmet snacks”.(5)
  • De leus ditmaal op pagina 14 prent 8.
  • Ook in dit album benadrukt Bertrand dat hij de domme krachtpatser is en Robert het brein, pagina 19 prent 3.
  • Terug in Antwerpen, waar tijdens de Vandersteen-periode zoveel avonturen werden beleefd.  Opvallend dat ze in de stad die ze zo goed kennen niet op de hoogte zijn van de Charles Dickens-achtige dievenbende die ‘s avonds in het station huist (pagina’s 13, 14 en 15).  Een belangrijk kenmerk van de werken van deze Britse schrijver (1812-1870) was de problematiek van sociale misstanden, zoals in de romans Oliver Twist, Nicholas Nickleby en A Christmas Carol.
  • "Omdat de Ooststatie (Antwerpen-Centraal) niet meer aan de eisen voldeed, besloot men in maart 1891 om een nieuw station te bouwen. Door aanhoudende klachten over wachttijden aan de overwegen werd besloten om de sporen op een vijf meter hoge berm te leggen zodat alle overwegen in de stad verdwijnen. Het benodigde zand voor de beide projecten kwam uit de Kalmthoutse Heide. In 1899 werden de werken aan het verhoogde ringspoor voltooid. In ditzelfde jaar werd de stationsoverkapping van Antwerpen-Centraal voltooid. Zes jaar later werd in 1905 het ontvangstgebouw plechtig geopend. Het station kreeg de naam Antwerpse Middenstatie of Antwerpen Centraal".(6)

Bovenste foto: Station Antwerpen-Oost, dat werd gebouwd in 1854 en in 1899 werd gesloopt. De foto is van kort voor de afbraak (Stadsarchief Antwerpen). Onderste foto: Het gebouw van het Centraal Station, dat in 1905 werd geopend. Hier in 1911.
  • De Rue de la Ferme d’Animaux (pagina 11, prent 10) bestaat niet in Parijs. Het is een verwijzing naar het uit 1945 daterende boek Animal Farm, een aanklacht tegen communisme en stalinisme door de Brit George Orwell, pseudoniem voor Eric Arthur Blair (1903-1950).
  • Tegenwoordig is estaminet een synoniem voor goed café. Estaminet is ook de naam van het premium pils van Bierbrouwerij Palm, maar dit bestaat pas sinds 2008. De naam komt echter van de zestiende-eeuwse Spaanse soldaten van don Fernando Álvarez de Toledo (1507-1582), de hertog van Alva. Zij hadden een scherp oog voor herbergen die een aangenaam verblijf boden, met heerlijke drankjes, smakelijke maaltijden en een gemoedelijke sfeer. De vrolijke serveersters waren een extra attractie. Daarom werd “esta minetta” ("er zijn meisjes") een codenaam voor de favoriete herbergen.(7) Daar is het prentje dus op gebaseerd.
  • Caffe Leopold, hier Café  Leopold, bestaat niet meer. Anno 2023 kent  Antwerpen nog wel het Leopold Hotel (pagina 13, prent 3). In het café schenkt men ook de Franse kininewijn Byrrh, hier Byrhh geoemd, zie de bespreking van deel 4, De Levende Brug.
  • Café de Koetsier aan de Statiestraat, “café zonder sluitingstijd”, ging na vijftien jaar in 2019 weer open.(9)
  • Naast het politiebureau ligt een etablissement met als naam ‘Hier is ’t beter dan hiernaast’. Pagina 18, prent 5.

Prent 1: Een estaminet. Prent 2: Café Leopold waar ze Byrhh serveren. De overige afbeeldingen geven een beeld van Café Het Koetsierke.
  • Het scheldwoord ‘de Kit’, dat Robert op pagina 15, prent ,7 voor de politieagenten gebruikt, is een Bargoens scheldwoord, onder meer gebruikt in Rotterdam en vindt zijn oorsprong in een Bargoense woordenlijst, achter in het boek Cartouche, of de Gestrafte Booswicht uit 1731. Het was een vertaling van een Frans boek uit 1725 geschreven door de Franse componist, klavecimbelspeler en toneelschrijver Nicolas Racot de Grandval (1676-1753).(8)
  • Nummer 17 en de Antwerpse politieagenten móeten elkaar kennen. Jarenlang was deze stad zijn uitvalsbasis en schakelde hij agenten in. Verder valt hij gezien zijn opvallende ogen bij voormalige collega’s natuurlijk helemaal op, ook al zou hij vermomd zijn. Een donkere bril lijkt hij namelijk niet te dragen. Pagina 20, prent 8.
  • Het fotokopieerapparaat werd diverse malen gebruikt bij de tekeningen. Zie ook de bespreking van deel 74, Een Toren voor Parijs. Onder meer op pagina 1, 12, 13, 22, 26, 27, 30 en 32.
  • Op pagina 22, prent 6, zegt Robert tegen Bertrand als deze Frederico een paar klappen wil verkopen: “Laat Blairchild met rust!” Pas op pagina 23, prenten 4, 5 en 6, blijkt echter dat de zwerver eigenlijk Frederick Blairchild is. Hoe kan Robert dit dan al roepen?
  • Een kortstondig optreden van Donald McRonald, een naam duidelijk ontleend aan Ronald McDonald, een vriendelijke clown en de mascotte van de Amerikaanse fastfoodgigant. Pagina 23, prenten 1 en 2.(10)

  • Enige gelijkenis met collega, tekenaar en scenarist Paul Geerts, medio  jaren 1980?

  • Op pagina 29, prent 2, zien we een optocht van het Leger des Heils. Deze Salvation Army werd in 1865 in Londen opgericht door evangelist William Booth (1829-1912). De organisatie combineert de geloofsverkondiging met het geven van  directe hulp aan diegenen in de samenleving die verder vaak op niemand kunnen rekenen, zoals daklozen, prostituees en verslaafden.  Ze werkt met een organisatie en rangen zoals in een leger en is anno 2023 in 128 landen actief.(11)
  • Engels bier had en heeft bij veel liefhebbers van het gerstenat een slechte naam, mede omdat het vaak werd geassocieerd met een lauwwarm brouwsel zonder schuimkraag. Bertrand is dezelfde mening toegedaan op pagina 32 prent 8.(12)
  • Een groot deel van het album is Nummer 17 weer de aloude slimme speurder uit de door Willy Vandersteen geschreven albums. Aan het einde neemt zijn hebzucht wederom bezit van zijn geest en kunnen de zwervers hem met doorzichtige onzin weer flink bedotten.
  • Spreekwoorden ditmaal op pagina 6, prenten 9 en 10: "Al draagt een aap een gouden ring; hij is en blijft een lelijk ding” en op pagina 10, prent 4: “Het bloed kruipt waar het niet gaan kan”.
  • Twee pagina’s documentatie over landloperij in de laatste eeuwen, met vooral aandacht voor de Belgische situatie. Ron Van Riet en Marck Meul gingen voorafgaand aan hun werk in de eerste helft van 1987 te rade bij de toenmalige Vereniging der Vlaamse Onthaaltehuizen (VDVO), die haar volle medewerking gaf. “Wie bekend is met de thuislozenzorg zal zeker bepaalde anekdotes en figuren herkennen.”(13)

 

NOTEN

  1. https://www.canonsociaalwerk.eu/nl/details_verwant.php?cps=1&verwant=6
    Zie ook de twee pagina’s documentatie en https://archief.stripspeciaalzaak.be/Toppers/Robert-en-Bertrand/0-Anachronismen.html
  2. https://forebears.io/
    https://en.wikipedia.org/wiki/Sherman_Fairchild
  3. http://oakislandtreasure.co.uk/wp-content/uploads/2015/08/blairdocs.pdf
  4. https://nl.frwiki.wiki/wiki/Nanterre
  5. https://en.wikipedia.org/wiki/Maxim%27s
  6. http://www.lijn-12.be/geschiedenis.php
  7. https://biermagazine.nl/biernieuws/estaminet-refined-lager-nieuwste-creatie-van-brouwerij-de-hoorn/
    In 2017 werd Brouwerij Palm overgenomen door Swinkels Family Brewers uit het Nederlandse Lieshout. Zie ook: https://www.bierista.nl/brouwerij/swinkels-family-brewers
  8. https://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_bijnamen_van_de_politie
    https://www.ensie.nl/ewoud-sanders/kit
  9. https://www.gva.be/cnt/dmf20190303_04224918
  10. https://nl.wikipedia.org/wiki/Ronald_McDonald
  11. https://nl.wikipedia.org/wiki/Leger_des_Heils
  12. https://www.decafekrant.nl/leer-bij-over-britse-bieren-18229
  13. Internationaal jaar van de daklozen (C. Gregori, Brugsch Handelsblad, 16 oktober 1987). Met dank aan Arno Bosch voor de tip. E-mailcorrespondentie Arno Bosch, Leo Kupers, Stripspeciaalzaak.be.
    Zie voor meer informatie: http://beschut.be/onewebmedia/thuis%20in%20de%20stad%20lo-res.pdf
 
  Leo Kupers © Stripspeciaalzaak.be, 2023