Samenvatting Robert en Bertrand hebben Joeki opgehaald en reizen als ‘handelsreizigers’ naar landgoed Vinkenhof bij ’s Gravenwezel om van een getrakteerde vakantie te gaan genieten. Het verloopt echter anders, want ze proberen de onschuld van Lode Crammers te bewijzen, die wegens vermeende verduistering door Nummer 17 gearresteerd wordt. Deze zit nu achter hen aan en Joeki weet hem af te leiden. Hij belandt zo in Antwerpen, waar hij vriendschap sluit met dokwerker ‘Zatte’ Rik. Hoewel de man drinkt, is hij een van de voorvechters van de algemene staking voor algemeen kiesrecht. Lodes neef en directe baas, Georges Meyers, zoon van de grote baas, had schulden en probeerde hem de schuld van zijn verduisteringen in de schoenen te schuiven. Rik wordt tijdens de staking geraakt door een kogel van een door Georges Meyers betaalde opruier. Nadat de vagebonden via Nummer 17 achter Joeki’s verblijfplaats zijn gekomen, halen ze de jongen op. Tevens wordt Georges Meyers gevangengenomen. Deze heeft echter brand gesticht. Robert, Bertrand en Nummer 17 vormen een levende brug om Joeki en Julia Dewit te redden van een dak van een brandend pakhuis. Ze worden gered door de brandweer, Lode is vrijgelaten en na hun ontsnapping belandt Nummer 17 in een zenuwinrichting.   Thema Misdaad (verduistering, brandstichting) tegen achtergrond sociale kwestie, te weten de strijd om algemeen kiesrecht.

Locatie
’s Gravenwezel, Antwerpen, Rotterdam.
Willy Vandersteen gebruikt tal van historische decors in ’s Gravenwezel, zoals herberg Vogelenzang, Landgoed Vinkenhof en het kasteel.  Hij heeft hier oude ansichtkarten voor gebruikt. Herberg Vogelenzang, die al vóór 1841 bestond, is er anno 2021 nog steeds en heet nu Restaurant Vogelenzang.(1) Jan Smet heeft daarvan een afbeelding vermeld in zijn artikel.

Boven: Ansichtkaart van 's Gravenwezel. Linksonder: Vinkenhof (foto: Vlaamse Gemeenschap).(2)

Periode
1893. De strijd om het algemeen kiesrecht bereikte toen met allerlei stakingen een hoogtepunt. Enige tegenspraak is de Koolvliet, omdat die al in 1877 volledig werd gedempt.

Vermomming
Geen.

Redding
De vagebonden zien hoe Lode Crammers door Nummer 17 wordt gearresteerd op verdenking van verduisteringen. Ze kunnen hem niet direct redden, maar besteden hun vakantie aan het bewijzen van diens onschuld.

Bijzonderheden

Links: Reclame voor BYRRH op de Antwerpse paardentram. Rechts: In de strip verandert de naam in BYHRR.

• Het eerste prentje van het album is van de paardentram naar ’s Gravenwezel. Op de tram staat de reclame BYHRR, waarbij de B zo goed als helemaal achter de paardenstaart wegvalt. Op prent 10 is de complete naam BYHRR te herkennen. Foutje van de lettering of een doelbewuste aanpassing, want de echte naam BYRRH was een kinawijn van de Franse firma Violet. Deze wijn met kinine werd rond 1870 ontwikkeld.(3)
• Op pagina 3 zegt Robert tegen de veldwachter dat hij Robert Teofiel Tegenspoed heet. De veldwachter vindt het maar een vreemde naam. Robert vertelt hem dat hij ooit nog wel eens van de afkorting RTT zal horen. Dit album verscheen op 1 maart 1974. In 1973 speelde in België het RTT-corruptieschandaal, gerelateerd aan de toenmalige unitaire Belgische Socialistische Partij. RTT staat voor Regie voor Telegraaf en Telefoon, de naam van de voormalige telefoonmaatschappij.(5) Roberts tweede opgegeven naam Teofiel is hoogstwaarschijnlijk een verwijzing naar Theofiel Boemerang, een geregeld terugkerend personage in Suske en Wiske.
• Robert in een pose als het beeld de dokwerker op pagina 4 prent 10, zie ook Jan Smet. Het beeld van deze buildrager (1886) is van de Belgische kunstenaar Constantin Meunier (1831-1905) en heeft al op verschillende plekken in Antwerpen gestaan.(6)
• ‘Zatte’ Rik verwijst op pagina 8 in de eerste drie prenten naar de cholera in Antwerpen waar zijn vrouw en drie kinderen het slachtoffer van werden. Tussen 1832 en 1892 vond elke tien à vijftien jaar een omvangrijke cholera-epidemie plaats in Antwerpen met steeds weer enkele duizenden slachtoffers. Desondanks groeide Antwerpen van 73.000 inwoners begin negentiende eeuw naar 185.000 in 1892.(7)
• Er wordt verwezen naar het schieten op stakers tussen Bergen en Jemappes. De stakingen hadden uiteindelijk als gevolg dat er in 1893 algemeen meervoudig stemrecht werd ingevoerd voor mannen van 25 jaar en ouder. De eerste maal dat dit effectief werd, was op 14 oktober 1894. Na 1830 voerde België het cijnskiesrecht in, waarbij alleen mensen die een bepaalde hoeveelheid belasting betaalden, mochten stemmen. Aangezien dat er maar enkele tienduizenden waren, werd de verlangde cijns in het Europese revolutiejaar 1848 fors verlaagd. Nadat in Wallonië stakingen uitbraken, die met fors geweld werden onderdrukt, volgde in 1893 de invoering van het algemeen meervoudig kiesrecht met opkomstplicht. Dit hield in dat elke man van 25 jaar en ouder minstens één stem mocht uitbrengen bij verkiezingen. Was men beter opgeleid en/of betaalde men meer cijns, dan kon men één of zelfs twee extra stemmen uitbrengen. In 1919 werd bepaald dat elke man van 21 jaar en ouder nog maar één stem mocht uitbrengen. Algemeen vrouwenkiesrecht werd in België pas in 1948 ingevoerd. Anno 2021 bestaat er nog steeds stemplicht.(8)
• Op pagina’s 9 en 14 zie je de verdwenen volksbuurt Zwanengang van Antwerpen, die in 1960 werd afgebroken.(9)

• Het idee van een ‘levende brug’ is gebaseerd op het gelijknamige boek van de Amerikaan Frank Sutton Vane (1847-1913), aldus Danny de Laet. Dit werd door Georges Eekhoud (1854-1927) vertaald in het Nederlands.(10)
• De Koolvliet, die ook wel Holenvliet werd genoemd, was de oudste stadsvliet van Antwerpen. Vaak werd hij ook Haringvliet genoemd, evenals de Sint-Pietersvliet, vanwege het lossen van de haringschepen. De Koolvliet werd in 1867 gedeeltelijk gedempt, in 1877 volledig.(11) In 1893 konden er dus geen schepen meer aanleggen. In 2016 schilderde de Nederlandse kunstschilder Bram de Jong (1952) de Antwerpse Koolvliet. Hij heeft dit op een andere bron gebaseerd dan Willy Vandersteen voor het prentje in dit album.(12) Vandersteen heeft in elk geval gekeken naar het schilderij van Jan Ruyten (1813-1881), De Koolvliet in Antwerpen,  met name de sloepen links en rechts. Hoogstwaarschijnlijk is het uit eigen waarneming geschilderd door Antwerpenaar Ruyten.(13) Verder heeft Vandersteen vermoedelijk ook nog gekeken naar de foto, zie de tonnen rechtsonder met tonnen op de kade en het vlaggetje hoog in de mast van de grootste boot.

• De Antwerpse straatfiguur Lange Sander (1831-1908), een zeer lange, tandeloze man met een klein hoofd, was eigenlijk een Nederlander: Edward Steppe. Hij was weduwnaar en droeg altijd een blauwe kiel met zware werkmanschoenen. Enerzijds was hij sociaal, anderzijds kon hij zijn handen niet thuishouden bij jonge meisjes.(16)
• Het pompke van Quinten Matsys (pagina 19, prent 6) verwijst naar de waterput op de Handschoenmarkt waar hoogstwaarschijnlijk de Zuid-Nederlandse schilder Quinten Matsys (ca 1466-1530) het siersmeedwerk voor heeft gemaakt.(17) Niet te verwarren met zijn gelijknamige kleinzoon (1543-1589) die ook kunstschilder was.(18)
• Het zakjes plakken was lange tijd synoniem voor “in de gevangenis zitten”. Dit zakjes plakken zal de komende jaren de dagelijkse bezigheid zijn van Georges Meyers tijdens diens verblijf in de bajes (pagina 28, prent 2).
• N.V. Reederij De Schie uit Rotterdam heeft echt bestaan. "Het bootje van N.V. Reederij De Schie vertrok vanaf de Zuidwal en vervoerde dagelijks passagiers en vracht tussen Delft en Rotterdam. Aanvankelijk waren er twee stoomvaartdiensten, die na het faillissement van de Delftse Schroefstoombootmaatschappij op 23 augustus 1871 tot één rederij werden verenigd. Deze maatschappij heeft bestaan tot 31 december 1926. Ze was niet bestand tegen de moordende concurrentie van rail- en wieltransport.”(19)

• De befaamde Belgische puntzak met frieten wordt op het laatste prentje genuttigd. Eind negentiende eeuw waren frieten in België al gemeengoed.

NOTEN

1. https://www.devogelenzang.be/
2. https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/14387
3. http://www.retroscoop.com/food.php?artikel=132
4. www.retroscoop.com/food.php?artikel=133
5. https://nl.wikipedia.org/wiki/RTT-schandaal
6. http://www.wikiwand.com/de/Der_Hafenarbeiter
7. https://www.zorg-en-gezondheid.be/sites/default/files/atoms/files/Cholera.19de.eeuw_2006_56_2_De.Schrijver.K..pdf
8. http://www.bpol.be/stemmenKiessysteem.php                                                                                                             https://nl.wikipedia.org/wiki/Stemrecht_in_Belgi%C3%AB                                                                                                
9. http://www.johnschenkels.be/Zwanengang.htm
10. De terugkeer van Robert en Bertrand (Danny De Laet, Brabant Strip Magazine nummer 192, 2012), pagina 76)
    https://schrijversgewijs.be/schrijvers/eekhoud-george/
11. https://www.hln.be/regio/antwerpen/koolvliet~a6ce48d3/
12. https://www.agdj.nl/nw-24807-7-3641764/nieuws/antwerpen_belgie_-_de_koolvliet_met_de_sint_pauluskerk.html
    E-mailcorrespondentie met Bram de Jong, 2 en 4 januari 2021.
13. https://search.mas.be/Details/collect/39335
14. https://dams.antwerpen.be/asset/H2ZSDMXRVWdZtMWoJ9WfbgFY
15. https://search.mas.be/Details/collect/39335
16. http://www.stuurgroepsintandries.be/2017/04/historische-bewoners-uit-onze-wijk/
17. https://www.allesoverantwerpen.nl/zien-en-doen/bezienswaardigheden/waterput-van-quinten-metsijs.htm
    https://nl.wikipedia.org/wiki/Quinten_Massijs_(I)
    “Quinten ook gespeld als Kwinten of Quentin, Massijs als Matsijs, Matsys, Massys, Metsijs, Metsys, Messijs of Messys.”
18. https://nl.wikipedia.org/wiki/Quinten_Massijs_(II)
19. https://pixotale.com/story/3196897, ook voor de foto