|
Wasjemenou?
Na het einde van de Tweede Wereldoorlog vaart een boot naar
het toenmalige Nederlands-Indië. Soldaat Johan Knevel,
geboren op Celebes, is aan boord. Bij het overschrijden
van de evenaar volgt de traditionele doop door Neptunus,
maar het loopt uit de hand. Bij een ruzie slaat Knevel soldaat
Erik Verhagen overboord. Hij verdwijnt in de golven. Verhagen
was een overtuigd communist die aan de kant stond van de
Indonesische opstandelingen. In Nederlands-Indië gaat
Knevel op zoek naar zijn vroegere kindermeisje, zijn baboe,
en naar zijn roots in een Indië dat intussen niet meer
bestaat. Zelf is hij ook al lang niet meer wie hij geweest
was. Aan het einde van Java komt Knevel bij een groepje
door Nederlanders geleide opstandelingen terecht en wordt
zzijn identiteit verward met die van Verhagen. Knevel heeft
nog steeds Verhagens papieren op zak.
Vlaamse waardering:
Kanjer van een epos en de terechte winnaar van een top waarin
het beste van Nederland — volgens vooral Vlaamse deelnemende
lezers — onder de aandacht wordt gebracht. In het
tweeluik Rampokan duikt niet alleen het hoofdpersonage
Johan Knevel in zijn verleden opzoek naar een verloren identiteit, maar ook de al te bescheiden
(lees zijn reactie) auteur Peter
van Dongen wroet in de geschiedenis van zijn naaste
voorouders. Hij komt met zwarte pagina's uit de Nederlandse
koloniale geschiedenis op de proppen waar een aantal Nederlandse
lezers niet mee gediend was, getuige enkele reacties waarover
we het in onderstaande weetjesparade hebben. Maar meer nog
dan een vermanend geschiedenislesje is Rampokan
voor van Dongen een nostalgische trip. Het zandkleurige
steunkleur, net iets te flets om voor een sepiatint door
te mogen gaan, verstevigt die indruk. De tekeningen ogen
klassiek, Hergé-Belgisch zelfs,
maar het verhaalverloop is dat niet. De complexiteit zit
'm in de paar personages die elk hun eigen verhaal en plotlijn
hebben op een achtergrond met historische verwijzingen die
ook doeltreffend uit de doeken moeten gedaan worden. Het
gebruik van flashbacks (met een grijze steunkleur in plaats
van het lichtbruine voor het heden!) vergt ook een iets
andere ingesteldheid dan "nou, laat ik maar eens een
stripje lezen ter ontspanning". Rampokan is
daarom zoveel meer dan enkel en alleen entertainment. Het
is ook exact deze dag actueel want verschillende brandhaarden
van nationalistische strekking zijn nog steeds niet uitgewoed.
We hoeven het geeneens te zoeken in verre buitenlanden.
Aantal genomineerde albums
van Peter van Dongen: 4/354
Weetjesparade:
Weet wat je tekent en weet waarover je vertelt. Henri
Johan Kneefel, de grootvader van Peter
van Dongen, wordt één dag na de capitulatie
van Japan op 16 augustus 1945 door de Japanners onthoofd.
Hij is sergeant-majoor in het Koninklijk Nederlands-Indisch
Leger en Indo-Europeaan. Hij is een overtuigde
verdediger van de Nederlandse driekleur, de vlag van de
toenmalige kolonisator. Om die reden (eigenlijk correcter
omdat hij wapens verstopt) is hij geëxecuteerd •
Een onthoofdingsscène komt ook voor in Celebes
• Van Dongen dweept met Hergé,
vooral De Blauwe Lotus
is een eye opener. Zijn tekenstijl mag daarvan
een bewijs zijn. Op een kast bij hem thuis staat het beeldje
uit het Kuifje-verhaal Het Gebroken Oor
• Ook in Suske en Wiske vindt van Dongen
de wortels voor zijn tekenstijl. De oude Belgische School
is zijn referentiekader terwijl hij het werk van de Franse
tekenaar Yves Chaland heel erg mooi vindt
• Ondanks het gebruik van de klare lijn (een term
die mede is bedacht door de Nederlandse tekenaar/illustrator
Joost Swarte en internationaal wordt overgenomen),
zondigt hij dikwijls tegen de wetten van de tekenstijl door
het gebruik van arceringen, bijvoorbeeld in schaduwpartijen.
Er wordt hem stijlbreuk verweten, maar van Dongen geeft
er niet om • Van Dongen is geboren in Amsterdam. Zijn
vader is half-Duits, half-Nederlands • In zijn jeugd
wordt niet gepraat over de ware toedracht van zijn opa's
dood. Oma kan het niet opbrengen het verhaal te vertellen
zonder in huilen uit te barsten. "Dan stel je dus
maar geen vragen meer, je wilt je oma natuurlijk niet zien
huilen". Maar één keer vertelt ze toch
alles. Van Dongen raakt gefascineerd • De publiciteit
rond het eerste boek levert van Dongen extra documentatie
over zijn familie op. Een achtertante komt aandraven met
een pak documenten en foto's die al die tijd op haar zolder
heeft gelegen. Er steekt een formulier bij waarin van Dongens
oma aanspraak maakt op een oorlogsweduwenpensioen dat dan
weer nieuwe details bekendmaakt. Bijvoorbeeld dat zijn opa
in gevangenschap op een roestige spijker trapt en met bloedvergiftiging
in het ziekenhuis wordt opgenomen... een tijd vooraleer
hij zou worden terechtgesteld • Zijn oma komt in 1952
naar Nederland afgezakt samen met haar drie dochters •
Rampokan speelt zich af aan de vooravond van de
politionele acties, de koloniale oorlog die Nederland vlak
na de Tweede Wereldoorlog voert tegen de Indonesische onafhankelijkheidsstrijders.
Een strijd waarin de Nederlanders uiteindelijk in 1949 definitief
het onderspit moeten delven. Indonesië scheurt zich
los van zijn kolonisator • "Rampokan" is
Maleisisch voor tijgergevecht. Het staat voor de rituele
slachting van tijgers zoals die in de achttiende eeuw aan
het einde van de ramadan plaatsvinden in Java. De tijger
is het symbool van het kwaad en moet gedood worden. De metafoor
komt een paar keer voor in het tweeluik • In totaal
zijn er dertien jaar nodig om het epos te vervolmaken. Tussen
het schrijven en tekenen van Java verstijken zeven
jaar: drie jaar om historisch bronnen- en beeldenmateriaal
te vergaren en het scenario te schrijven en nog eens vier
jaar om effectief te tekenen. Met het tekenwerk van Celebes
start hij in 2001 en maakt het af in 2004. Aan één
plaat spendeert hij in de potloodfase gemiddeld één
week, tien uur per dag. Aan het scenario sleutelt hij twee
jaar lang • Tussendoor moet er brood op de plank komen
en verdient hij hoofdzakelijk zijn geld met het maken van
illustratieopdrachten voor reclamedoeleinden. Hij is een
door art directors op reclamebureaus opgemerkte illustrator
dankzij het eerste deel van Rampokan. De klare
lijn is altijd al een vaak voorkomende stijl in de reclame
gebleken. Een subsidie van zo'n 22.500 euro in 2001 brengt
soelaas en van Dongen kan zich vanaf dan voluit wijden aan
Celebes. Alles
bij elkaar duurt het zes jaar om Celebes
te maken • In 1991 al krijgt hij een kans om een eerste
keer na het afronden van zijn debuutalbum Muizentheater
van zijn inmiddels gestarte documentatieverzameling gebruik
te maken. Tien Nederlandse tekenaars worden door de Volkskrant
gevraagd om een strippagina te maken met het thema Een
Hollands Drama en de opgelegde beginzin "Die dag
stond er een flinke bries op de dijk". Het wordt een
dramatisch uitgewerkt tafereeltje met een element dat terugkomt
in Rampokan. Het personage met de bril leent zijn
uiterlijk later aan de communistische soldaat Erik Verhagen
en enkele prentjes met een sluipschutter duiken quasi identiek
op in Java • Stripjournalist Martijn
Daalder helpt een handje met het aanscherpen of
herschrijven van de dialogen en geeft scenarioadviezen •
Ook het lijvige, in 2005 verschenen Rampokan Schetsboek
vergaart punten in deze topwedstrijd. In deze uitgave
staan allebei de albums in potloodvorm met hier en daar
een alternatief voorbereide pagina. Het boek is aangevuld
met een interview, afgelegd door stripjournalist Peter
Breedveld (een flink deel van deze weetjesparade is gebaseerd op dat prima interview), coverstudies, zeefdrukontwerpen en documentatiemateriaal
• Van Dongen is in de jaren tachtig geruime tijd drummer
in een skabandje. Zijn publiek bestaat grotendeels uit skinheads.
Hij treedt al eens op in een jeugdgevangenis. Tot zijn kennissenkring
behoort in die tijd een jongen die later een jongeling zou
vermoorden omdat hij te lang haar heeft. Muziek zit in de
familie want zijn broer is sessiemuzikant die onder andere
speelt bij Trijntje Oosterhuis en Marco
Borsato. Hij is volgens Peter één
van de beste gitaristen van Nederland • Met zijn Indonesische
looks raakt van Dongen wel eens geconfronteerd met racisme,
vooral in zijn jeugd. "Poepchinees" en "pinda"
maken hun opwag op het schoolplein. Maar met het wereldnieuws
over de treinkaping door Zuid-Molukkers in 1977, wordt hij
pas echt zwaar aangepakt voor zijn genetische achtergrond.
Dan gaat het al van "vuile Zuid-Molukker". Ter
info: van Dongen heeft een Noord-Molukse afkomst. Een naar
het hoofd van zijn bloedeigen moeder gegooide steen, verbrijzeld
op een dag slechts een ruit. De daders zijn twee jongens
die haar openlijk naar haar eigen land wensen • Lees
het vervolg van deze weetjesparade op de pagina van Rampokan
2: Celebes.
DE
REACTIE VAN PETER VAN DONGEN
(09/05/2006) |
Wat
is uw reactie op deze topnotering?
Wat een verrassing! Ik geef toe dat ik niet van het
bestaan van deze poll afwist, maar dat ligt meer aan
mezelf; ik ben niet zo'n websurfer.
Dan nog is het me een groot genoegen dat ik grote
namen als Matena,
Kuijpers,
Pontiac en al die andere ben voor
gebleven! Zeker gezien de bescheiden omvang van mijn
œuvre. Als deze toplijst in Nederland gehouden
zou zijn, zou ik deze postie niet gehaald hebben,
denk ik. Ook al heb ik voor beide delen Beste Album
Prijzen gekregen, toch wordt mijn werk teveel in één
bepaalde hoek gezet: Indisch, oorlog. Niet vrijblijvend
en hip genoeg voor Nederland waar gags en cartoons
op dit moment de boventoon voeren.
Waarom zouden onze lezers
net voor dit album gekozen hebben, denkt u?
Daarom waardeer ik het zeer dat jullie lezers mijn
albums verkozen hebben. Ik denk omdat de meeste niet
gehinderd worden door enige voorkennis. Of eigenlijk
anders: in Nederland dénken juist veel mensen
dat ze iets van deze geschiedenis af móeten
weten, terwijl men in België (of Frankrijk) er
juist meer onbevangen tegenover staat. Het verhaal
vertelt zichzelf, zonder veel uit te leggen. Het vergt
misschien zo nu en dan enige concentratie en als die
niet op te brengen is, jammer. Verder zal mijn tekenstijl
ook wel sterk aanspreken in het geboorteland van Hergé.
Wat vindt u zelf de beste
Nederlandse strip(s)?
Zelf ben ik niet echt beïnvloed door Nederlandse
tekenaars. Matena en Kuijpers vind ik goed, Joost
Swarte en Theo van den Boogaard,
uiteraard. Ik keek en kijk toch vooral naar het buitenland.
Eén album dat ik toch moet vermelden is Libertair
Intermezzo van Paul Teng (Casterman,
1986). Heeft indertijd ook de Stripschappenning
Beste Album gewonnen; tekeningen soms wat
houterig maar een ijzersterk verhaal dat zich afspeelt
ten tijde van de Spaanse Burgeroorlog in Barcelona,
anno 1937.
Wat zijn uw huidige stripprojecten?
Op het moment heb ik nog geen duidelijke stripprojecten.
Ben weliswaar bezig met wat vage ideeën, maar
't is nog letterlijk in het beginstadium, dus valt
er weinig over te melden. |
|
| D
A T A S H E E T |
Tekenaar:
Peter van Dongen
Scenarist:
Peter van Dongen
Uitgever:
Oog & Blik /
De Harmonie
Eerste druk:
1998
Uitvoering:
SC, duotoon |
|