   
|
Wasjemenou?
In de laatste tien opeenvolgende avonden van 1946 legt Frits
van Egters (een jonge, eenzame kantoorbediende in het naoorlogse
Amsterdam) bezoekjes af bij oude schoolvrienden van het
gymnasium. Allen hebben ze uit de oorlog, die nergens wordt
genoemd, maar wel als een gevaarlijk spook de sfeer bepaalt,
ontgoocheling, cynisme, gebrek aan vertrouwen en onmacht
overgehouden.
Vlaamse waardering:
Naargeestig, cynisch, volstrekt negatief/van iedere positiviteit
verstoken, beklemmend, grauw, loodzwaar, zelfs saai. Het
zijn geen argumenten om meteen naar het boek of de strip
te willen grijpen. Maar wat een treffende sfeer! Zowel Gerard
Reve als Dick Matena wisten waarmee
ze bezig waren om de naoorlogse dagen en de lijdzame gevoelens
daaromtrent in woord of beeld te vertalen. De jonge Frits
leidt nu eenmaal een saai en vervelend leven, een twintiger
die zich ergert aan het platvloerse bestaan van zijn ouders
en zich dan maar wentelt in narcisme. Hij is bang van lichamelijk
verval en lult daardoor de ganse tijd over haaruitval of
de zin van neuskeutels. Boeiend? Jazeker. Elk onbegrip en
elke kritiek op De Avonden valt te pareren met
het sladoodargument: "Het is de bedoeling." De
dikwijls doodse en expressieloze, maar meesterlijk op papier
geschilderde platen van Matena zijn het inkaderen waard.
De lappen tekst ertussenin moet je voor lief nemen. Het
is de bedoeling. Een experiment, een onnavolgbare mijlpaal.
We zien niemand anders zich aan eenzelfde concept wagen
dan co-creator Dick Matena.
Aantal genomineerde albums
van Dick Matena: 17/354
Weetjesparade:
Dick Matena werkt van 1960 tot 1967 voor
de Toonder Studio's waarvoor hij diverse
dagstripverhalen maakt, onder andere Tom Poes en
Panda • Van 1968 tot 1976 zet Matena zich
in voor het stripblad PEP met het tekenen van enkele
jeugdstrips (De Argonautjes, Grote Pyr, Ridder Roodhart).
Later volgen voor opvolger Eppo scenario's voor
De Partners (voor tekenaar Carry Brugman
onder het pseudoniem Dick Richards) en
Storm • In de jaren tachtig legt hij zich
toe op het tekenen van strips voor volwassenen. Hij geniet
bekendheid in het buitenland en publiceert strips in Frankrijk,
de Verenigde Staten (in het blad Heavy Metal),
Spanje,... Hij komt onder contract te staan bij het Spaanse
agentschap Selecciones Illustrades en verhuist
naar Spanje • Drie jaar later creëert hij het
controversiële De Prediker en de Mythen-serie.
Met De Prediker krijgt Matena last voor het afbeelden
van een naakt twaalfjarig meisje. "Kinderporno!"
schreeuwt de goegemeente. Als tegenreactie zet Matena in
Sterreschip een jongetje van twaalf in zijn nakie.
Maar zijn werk wordt plts onverkoopbaar in het buitenland•
In 1983 zet hij zijn zinnen op een Belgische woonst •
Ook de Nederlandse schrijver Gerard Reve
verhuist naar België in 1993. Hij gaat er met zijn
vriend Joop Schafthuizen wonen in de voormalige
doktersvilla van de schoonzoon van de beroemde Vlaamse schrijver
Stijn Streuvels • Voor de uitgeverijen
Casterman en Lombard maakt
Matena de stripverhalenreeks over internationale celebrities:
Gauguin en Van Gogh, Mozart en Casanova, De Laatste
Dagen van Edgar A. Poe. Bij Arboris
volgt Sartre en Hemingway • De Avonden,
het boek, markeert het beginpunt van de naoorlogse Nederlandse
literatuur en dateert van 1947. Reve schrijft het onder
de naam Simon van het Reve. Het slaat in
als een bom, ten goede en ten kwade. Maar men moet het gelezen
hebben, is de algelmene teneur. Niettemin raken de eerste
twee drukken slechts moeizaam verkocht. Een pocketuitgave
in 1961 en hernieuwde aandacht bij de critici pompen nieuw
leven in het boek. Al snel worden 100.000 exemplaren aan
de man gebracht • Met meer dan vijftig herdrukken
in bijna evenveel verschillende (jubileum)uitvoeringen is
het één van de meest herdrukte boeken van
uitgever De Bezige Bij. Herdruk 52 is voorzien
van een omslag door Dick Matena • Het is ook één
van de meest doodgeanalyseerde boeken. Reve relativeert
het succes, benadrukt dat hij met De Avonden geen
speciale bedoelingen pleegt en verzucht wel eens dat hij
het "rotboek" nooit had moeten schijven •
Als Dick Matena het plan opvat om De Avonden te
verstrippen met de integrale tekst van Gerard Reves romandebuut,
zijn de kritieken niet van de lucht. "Wat, dat kloteboek?
Wat zie je daar in godsnaam in?" of "Een buitengewoon
slecht, weerzinwekkend idee", vindt Kees Kousemaker,
stripspecialist, eigenaar van stripantiquariaat/galerie
Lambiek en initiatiefnemer van www.lambiek.net.
Het overzetten van de soberheid, donkere sfeer van de naoorlogse
jaren, ja zelfs, de saaiheid kan je niet in een stripverhaal
gieten, voegt hij er nog aan toe. Maar zijn mening verandert
zienderogen als hij de eerste twee platen onder ogen ziet
• Matena loopt al twintig jaar met het idee rond,
heeft het boek 35 keer gelezen en besluit in 2000 eindelijk
over te gaan tot een verstripping. Alleen al de aankondiging
van het plan is voorpaginanieuws in de Nederlandse pers
• Alvorens met tekenen te beginnen, documenteert Matena
zich grondig. Hij duikt in stadsarchieven en bestudeert
duizenden foto's van het naoorlogse Amsterdam. Zo documenteert
hij zich op locaties, kledingen op diverse zaken die gaan
van zowel de straatverlichting uit die tijd, een waarheidsgetrouw
beeld van een toenmalig interieur als een asbak •
Ondanks de documentatiedrang, eigent Matena zich het recht
toe om straatbeelden te combineren of zelfs te fantaseren.
Tekentechnisch zijn de wandelpartijen op straat het moeilijkst,
geeft Matena toe • Proeftitels voor De Avonden
zijn in 1947 Helden van onzen Tijd, Kamerbewoners, Ziekenbezoek
en De Winteravonden • Een eerste lezing probeert
Matena op zestienjarige leeftijd. Hij komt niet verder dan
het eerste hoofdstuk: "gezeur". Een toenmalige
vriendin is naast Willem Frederik Hermans-
ook nog eens Reve-fan. Matena heeft het eerder voor Harry
Mulisch. Na een lezing van diens Op Weg naar
het Einde, probeert hij De Avonden nogmaals
te lezen. Hij raakt verkocht. Sinds de jaren zestig leest
hij het boek jaarlijks • Het verstripppingsidee rijpt
wanneer hij zich in 1997 opnieuw voor Marten Toonder
beschikbaar stelt bij het omzetten van oude Bommel-strips
met onderteksten naar tekstballonversies voor het weekblad
Donald Duck. Hij merkt dat het mogelijk is om iets
gelijkaardigs te doen met De Avonden • het
jaar daarvoor start hij onder het pseudoniem John
Kelly met het tekenen van de Storm-spin-off
De Kronieken van de Tussentijd op scenario van
Martin Lodewijk • Los werk voor Rooie
Oortjes behoort ook tot zijn repertorium • De
voorpublicatie van De Avonden in de krant Het
Parool duurt zo'n zestien maanden • Het hoofdpersonage
Frits van Egters is gemodelleerd naar de jonge schrijver
Reve himself toen hij 23 was • Ook op jeugdboekengebied
is Matena actief. Vanaf 1976 adapteert hij voor Donald
Duck de jeugdboeken Kruimeltje, Pietje Bell, Afke's
Tiental en Dik Trom naar stripvarianten •
In 2000 verschijnt bij Arboris zijn Rechter Tie-strip
naar een verhaal van de schrijver Robert van Gulik
• Het is voor het eerst dat een Nederlandse roman
met toestemming van de auteur verstript wordt... Een stripversie
van W.F. Hermans' De Donkere Kamer van Damocles
(herdoopt in De Doka van Hercules) uit 1981 telt
niet mee want de schrijver liet de illegaal uitgegeven stripversie
vernietigen wegens de slechte kwaliteit ervan • Van
De Avonden bestaat ook een filmversie. Rudolf
van den Berg verfilmt het boek in 1989. De filmaffiche
is getekend door Joost Veerkamp (Schrijversleed.
Een Literair Prentenboek, 1990) • Deel 1 bundelt
de eerste drie hoofdstukken, deel 2 de volgende drie, deel
3 — nogal voorspelbaar, niet? — hoofdstukken
7, 8 en 9 en deel 4 herbergt het laatste en ook langste
hoofdstuk • Diverse van Matena's strips verschijnen
door de jaren in meer dan dertien talen • In 2005
verstript Matena A Christmas Carol van Charles
Dickens. Hetzelfde verhaal adapteert hij in 1980
voor Stripschrift 142. Witte Kerst is
een vier pagina's tellend kerstverhaal met varkentjes in
de rollen • Dick Matena ontvangt de Stripschapprijs
in 1986 voor zijn volledige œuvre. Een aantal leden
van Het Stripschap zeggen hun lidmaatschap
op • Van De Avonden. Een Beeldverhaal raken ondertussen al bijna 40.000 exemplaren verkocht • In 2003 wint hij de Bronzen Adhemar,
toen voor de eerste keer gekoppeld aan een flinke geldsom
van 12.500 euro. Het ontlokt kritieken bij Vlaamse journalisten:
dat dit nu net naar een uitgeweken Nederlander moet gaan?!
• In 2006 verschijnt het eerste deel van Kort
Amerikaans, een verstripping van Jan Wolkers'
debuutroman uit 1962. Kort Amerikaans is een geplande
striptrilogie. Andere klassiekers die Matena daarna wil
aanpakken zijn Kaas van Willem Elschot
in één deel en De Diamant van Harry
Mulisch. Zelf hoopt hij ooit het onomzetbaar gewaande Ulysses
van James Joyce aan te pakken • Sinds
1997 lijdt Reve aan de ziekte van Alzheimer. Na een hartoperatie
in 1998 gaat hij er erg op achteruit. Vanaf december 1999
schrijft hij niet meer. Reve verblijf sinds mei 2004 in
een verpleeghuis en overlijdt op 8 april 2006 om 20.45 uur
op 82-jarige leeftijd in verpleeghuis Sint-Vincentius in
het Belgische Zulte.
|
| D
A T A S H E E T |
Tekenaar:
Dick Matena
Scenarist:
gebaseerd op de roman van Gerard Reve
(= Gerard Kornelis van het Reve)
Uitgever:
De Bezige Bij
Eerste druk:
2003-2004
Uitvoering:
HC, kleur |
|