Thema
Misdaad. Joeki wordt door Nummer 17 ontvoerd. Zijn doel is de verdwijningen van kinderen in Delft op te lossen door Joeki als infiltrant te gebruiken in twee weeshuizen. Daar blijken kinderen als menselijke proefkonijnen te worden misbruikt om een vaccin tegen de pest te vinden.
De koets van Nummer 17 dompelt het geheel kortstondig in Parijse Vidocq-sferen. Van deze strip van de Nederlander Hans G. Kresse (1921-1992) verschenen vierendertig korte verhalen en drie vervolgverhalen. Titelheld is Eugène François Vidocq (1775-1857), een voormalig crimineel die aan het hoofd kwam te staan van de Franse veiligheidsdienst Sûreté Nationale en die voor zover bekend het eerste privédetectivebureau opende.(1)

Prent 1 en 2 komen uit De Scharlaken Dood, de overige prenten komen uit Hans G. Kresses Vidocq, specifieker nog de verhalen Tussen Twee Vuren (pagina 6, prent 1) en Onschuldig Veroordeeld (pagina 4, prent 7).

Locatie
Parijs, Delft. Tal van bekende plekken in Delft worden getoond.

De historisch correcte afbeelding van het raadhuis leverde reacties op aan het adres van scenarist en tekenaar omdat het niet zou stroken met de realiteit, aangezien het raadhuis op beide verdiepingen meer ramen zou tellen, zo vertelde Marck Meul tegen het Nieuwsblad van het Noorden. “Uit de archieven bleek dat het Delftse raadhuis in de periode 1880-1914 aan de voorkant zes ramen had in plaats van vier. Zo hebben wij het getekend. Prompt kregen wij reacties dat de tekening van het raadhuis niet klopte met de werkelijkheid. Gelukkig konden we toen een oude prent laten zien waaruit bleek dat onze tekening wel degelijk overeen kwam met de situatie rond 1900.”(2) De prent komt inderdaad overeen met het raadhuis in die tijd, met vier ramen op de onderste etage. Dat blijkt uit diverse bronnen. Het in de periode 1618-1620 herbouwde raadhuis telde beneden aanvankelijk zes ramen, maar bij een van de verbouwingen werd de hoofdingang verbreed, wat ten koste ging van twee vensters. In de twintigste eeuw werd bij een restauratie het oorspronkelijke ontwerp hersteld, zodat het raadhuis aan de voorkant alweer jarenlang zes ramen telt op de begane grond.(3)

Boven: De Markt in Delft met het raadhuis circa 1900. Onder: Het standbeeld van Hugo de Groot werd in 1886 gemaakt door de in Rotterdam geboren beeldhouwer Franciscus (Frans) Stracké (1849- 1919). Foto: © René en Peter van der Krogt.

Periode
Eind negentiende, begin twintigste eeuw.

Vermomming
Joeki gaat verkleed als een meisje, Jacqueline, om te kunnen infiltreren in het meisjesweeshuis.

Redding
Geen.

Bijzonderheden

• Eerste van zes opeenvolgende albums die zich grotendeels of geheel in Nederland afspelen.
• Géén Evelyne.
• De niet bij naam genoemde vrouwelijke slechterik, huisbewaarster van een weeshuis doet natuurlijk sterk denken aan juffrouw Lepelaer, de door-en-door slechte bestuurster van een kostschool in deel 2, Het Opgejaagde Weeskind.
• Op de eerste vier pagina’s heeft Nummer 17 zijn bolhoed ingeruild voor een cilinderhoed.
• De ‘scharlaken dood’ wordt hier gebruikt als synoniem voor de pest (pagina 24, prent 5, en pagina 34, prent 3). Die heeft echter ‘zwarte dood’ als synoniem. Daadwerkelijk is de scharlaken dood een ander woord voor roodvonk, een besmettelijke kinderziekte bij drie- tot twaalfjarigen. Het ziektebeeld van hoge koorts, keel- en hoofdpijn, overgeven en ruwe rode huidplekjes houdt een week tot tien dagen aan. De Latijnse naam is scarlatina.(4)
• In elk geval is deze kinderziekte redelijk onschuldig vergeleken bij de pest. Deze pandemische ziekte sloeg diverse malen hard toe in Europa, vooral medio veertiende eeuw, toen naar schatting 35 miljoen van de destijds 80 miljoen inwoners eraan bezweken. Bekendste varianten zijn de builen- en de longpest, overgedragen door respectievelijk besmette vlooien en aerosolen. Kenmerken van de builenpest zijn onder meer “koorts, spierpijn, hoofdpijn en een gevoel van vermoeidheid. Binnen 24 uur na de eerste symptomen krijgt de patiënt pijn aan de lymfeklieren in de buurt van de vlooienbeet met vervolgens zeer pijnlijke lymfeklierzwellingen, die kunnen overgaan tot verettering. Als de patiënt niet behandeld wordt kan het hartritme toenemen (Tachycardie) en kan de patiënt verward en geagiteerd raken en een delirium doormaken.” Zonder behandeling sterft minimaal zestig procent van de geïnfecteerden binnen drie tot vijf dagen. Besmetting met de longpest zorgt voor koorts, koude rillingen en hoofdpijn. Het lijkt op een zware bloedvergiftiging. Uiteindelijk ontstaan orgaanbloedingen en bloedingen van de huid, wat leidt tot paarse vlekken die de huid zwart doen lijken. Zo is vermoedelijk bijnaam de Zwarte Dood ontstaan.(5) Mits in een vroeg stadium antibiotica toegediend zijn beide varianten tegenwoordig prima te bestrijden. Het vaccin kent echter vervelende bijwerkingen.(6)

• Het album leverde vooral vanuit Nederland veel reacties op, voornamelijk over de dame met de spuit op de cover omdat het onterecht aan het gebruik van verdovende middelen werd gerelateerd. Tekenaar Ron Van Riet daarover: “In Nederland denkt men dan blijkbaar direct aan drugs.”(7)
• Waren de vagebonden in de albums van Willy Vandersteen nooit te beroerd om de handen uit de mouwen te steken, in de latere albums is daar geen sprake meer van. Aan werken hebben ze nu bijna steevast een broertje dood.

• Ook in de tweede Robert en Bertrand-reeks worden ambtenaren zo nu en dan voor gek gezet (pagina 6, prent 6). Bertrand moet echter niets zeggen, gezien zijn eigen houding jegens het arbeidsethos op pagina 5.
• Robert en Bertrand werken tegen wil en dank als tonnenman, een inmiddels lang vergeten beroep. Door de groei van de steden en het aantal inwoners waren er op een gegeven moment te weinig beerputten. De tonnenman loste dit probleem op. Deze kwam enkele malen per week volle poepemmers omwisselen voor lege. Over het water kwam hij langs met een tonnenschuit, ook wel strontpraam genoemd. De rivier diende voor het ledigen van de emmers en het uitspoelen ervan. Ook werden de uitwerpselen soms in een beerput gecomposteerd en vervolgens als mest verkocht. Na aanleg van het rioolstelsel medio twintigste eeuw verdween het beroep in Nederland snel.(8)
• Het meisjesweeshuis, ofwel het ‘meisjes-meisjeshuis’ blijkt aan De Oude Delft naast de Hippolytuskapel, ofwel de kloosterkapel der Heilige Geestzusters te liggen, pagina 18, prent 6.  

• Joeki is terug in Delft, waar hij jarenlang op een dure kostschool heeft gezeten. Zie ook de bespreking van deel 3, De Nabjar van Poenjab. Wellicht lag ook Joeki’s kostschool aan De Oude Delft. Op pagina 4, prent 3, wordt duidelijk dat Nummer 17 de jonge prins ergens anders onderbrengt, namelijk in een jongensweeshuis, hoewel de voormalige speurder op pagina 3, prent 3, nog iets anders lijkt te suggereren. Joeki brengt overigens in het album geen bezoekje aan zijn voormalige kostschool, waar hij toch een behoorlijke vrijheid had genoten, gezien zijn vele zwerftochten met Robert en Bertrand in de Vandersteen-albums.

• De professor heet Rogue, wat in het Engels min of meer synoniem is aan schurk, in het Frans betekent het hooghartig of bars.
• Voor pagina 23, prent 8, is het uit 1632 daterende schilderij De Anatomische les van Dokter Nicolaes Tulp van de Hollandse meester Rembrandt van Rijn (1606-1669) als uitgangspunt genomen. De kleding is aangepast naar de negentiende eeuw.

• Mede vanwege zijn ontvoering van Joeki, maar ook gewoon omdat ze het leuk vinden, wordt Nummer 17 door Robert en Bertrand meerdere malen flink toegetakeld en vernederd. Op de pagina’s 25, 26 en 27 kieperen ze hem tot driemaal toe in een gracht en op pagina 33 gebruikt Bertrand hem zelfs als stormram. Dit overleeft hij wonderwel. Op pagina 35 en 36 grijpen ze niet in als een stel studenten de voormalige speurder jonassen en daarna eveneens in de gracht smijten.
• Veel spreekwoorden en gezegdes:
  “Opgroeien voor galg en rad” (pagina 1, prent 3)
  “Een belangrijke troef in handen hebben” (pagina 2, prent 4)
  “Vandaag is de eerste dag van de rest van je leven” (pagina 2, prent 7)
  “In dromenland zijn” (pagina 2, prent 10)
  “Met argusogen bewaken, bekijken” (pagina 3, prent 6)
  “De poppen gaan aan het dansen” (pagina 4, prent 6)
  “Nog niet jarig zijn” (pagina 4, prent 7)
  “Jezelf in een wespennest steken” (pagina 9, prent 1)
  “Jezelf in de nesten werken” (pagina 9, prent 7)
  “Het fijne ervan willen weten” (pagina 15, prent 9)
  “Zijn verdiende loon krijgen” (pagina 22, prent 7)
  “Iemand het zwijgen opleggen” (pagina 22, prent 8)
  “Iets op je geweten hebben” (pagina 23, prent 7)
  “Ondank is ’s werelds loon”(pagina 36, prent 7)
• De leus op pagina 33, prent 4.
• Het door de Delftse studenten gezongen lied met de tekst "Het is al jarenlang bekend, Dat alles wijkt voor 'n student" komt uit Ja, dat Voelen Wij..., een bekend studentenlied in zowel Nederland als Vlaanderen.
• Op pagina 36, prenten 6 en 7, eenmaal een commentaar van een kikker in plaats van de slak.
• Twee pagina’s documentatie over Delft.
• In 1989 verscheen het album ook in de reeks Reclame uitgaven Delftsche Courant. Dit nadat in deze krant de laatste aflevering had gestaan.(9) Bovendien had het dagblad een stripwedstrijd georganiseerd rond het album.(10) Het werd in februari 1989 overhandigd aan toenmalig burgemeester Huib van Walsum (1932, burgemeester van Delft van 1985-1997).(11) In opdracht van de plaatselijke Stripboekhandel Bul Super verscheen dat jaar nog een luxe-uitgave.

NOTEN

1. https://en.wikipedia.org/wiki/Eugene_Francois_Vidocq
   https://nl.wikipedia.org/wiki/Vidocq_(stripreeks)
   http://www.depepsite.nl/vidocq.html
2. Twee Franse schelmen op avontuur in Stad en Ommeland (Menno Hoexum, zaterdagbijlage Nieuwsblad van het Noorden, 28 oktober 1989)
   Met dank aan Arno Bosch. E-mail correspondentie Arno Bosch, Leo Kupers, Stripspeciaalzaak.be
3. https://nl.wikipedia.org/wiki/Stadhuis_van_Delft
   https://www.goltbeeck.eu/DELFT-Markt-en-Stadhuis-A34180
   https://www.lastdodo.com/en/items/463687-delft-markt-met-stadhuis
   https://www.lastdodo.com/en/items/5797019-delft-stadhuis
4. https://www.thuisarts.nl/roodvonk
   https://www.oudersenzo.nl/kinderziekten-roodvonk/
5. https://nl.wikipedia.org/wiki/Pest_(ziekte)
6. https://www.gezondheidsplein.nl/aandoeningen/pest/behandeling/item35161
7. Duizend Bommen en Castraten(Jan Smet, Uitgeverij Vrijdag, 2021, pagina 151)
8. https://www.troskompas.nl/article/62138/Vergeten-beroep-tonnenman
   https://elsloo.info/nostalgie-verhalen/2978-vergeten-beroepen
9. Hoexum, o.c.
10. https://www.bobbedoes.nl/item/detail/ebab26f0-a6ec-4d7b-b473-c2ca75fa043f
11. https://zoeken.stadsarchiefdelft.nl/detail.php?nav_id=2-2&index=0&imgid=42076167&id=42076163