Samenvatting
Robert en Bertrand zitten in een kroeg op de hoek van de Hasseltse Grote Markt, waar jenever uit de tap stroomt in plaats van bier. Opeens wordt er gewaarschuwd tegen de Witte Ruiters en enkele in witte lakens gehulde ruiters op schimmels dringen binnen. Ze vernielen een aantal flessen en slaan onder anderen Robert en Bertrand met hun staven. De daaropvolgende middag zijn de vagebonden met Joeki, Evelyne, Marie-Louise en haar vader, de jeneverbaron, in het centrum voor de onthulling van het standbeeld voor de gesneuvelden van de Boerenkrijg. Er wordt gefeest en veel gedronken. Opeens duiken de Witte Ruiters weer op. Ze vernielen de tonnen op de karren. De zwervers en Evelyne worden door twee beurzensnijders beroofd. Zonder geld treden ze in dienst van de jeneverbaron, Robert als koetsier, Bertrand als manusje-van-alles, Evelyne in de stokerijwinkel en Joeki in de stokerij. Hij moet hard werken onder de vreselijke ploegbaas Willem Dirkse. Evelyne zet de bullebak op zijn nummer. Als Robert en Bertand de arbeiders hun rantsoen brengen, worden ze overvallen door de Witte Ruiters. Zij vernielen de jenevervaten en delen prentjes uit die waarschuwen tegen alcoholmisbruik. Terug bij de stokerij wil de dronken Dirkse Evelyne aanranden of wellicht zelfs verkrachten. Robert gooit hem ter afkoeling in een regenton. De vagebonden worden gearresteerd door de politie, geholpen door Nummer 17. Evelyne en Joeki worden hierop door dokter Willems in dienst genomen. Hij heeft zojuist een vaccin tegen de ossenpest uitgevonden. Behalve veearts is hij ook huisarts. Ze gaan met hem op visiteronde. Daarna willen Joeki en Evelyne Robert en Bertrand uit de gevangenis halen, maar worden door Nummer 17 gestoord. Ze schakelen hem snel uit en onderwijl blijken de zwervers zichzelf al te hebben bevrijd. Ze sluiten Nummer 17 op, die echter door de Witte Ruiters wordt bevrijd. Robert, Bertrand, Evelyne en Joeki worden door Marie-Louise opgewacht en meegenomen naar huis. De Witte Ruiters overtuigen Nummer 17 zich bij hen aan te sluiten. De jeneverbaron wil weten wie achter de Witte Ruiters schuilgaan. Als Robert en Bertrand bij een bijeenkomst der jeneverbarons de stomdronken zoon van een van hen thuisbrengen, zien ze de paarden, lakens en staven van de Witte Ruiters. Ze ontdekken een geheime gang. Joeki gaat ondertussen de barons waarschuwen. De zwervers komen in de schuilgrot van de Witte Ruiters uit. Daar zien ze Nummer 17, inmiddels zelf een overtuigde Witte Ruiter. De vader (een jeneverbaron), de moeder en de zus van de ladderzatte jongeman blijken de Witte Ruiters. Robert, Bertrand en Nummer 17 rijden gezamenlijk uit als Witte Ruiters om de moeder en dochter te waarschuwen. De vader is op weg naar huis en de overige jeneverbarons zijn op weg voor een strafexpeditie. Het drietal laat de grot instorten, zodat het lijkt alsof de Witte Ruiters begraven zijn. Ze blijven dus onbekend. De vader stopt met jeneverstoken en gaat over op het maken van speculaas.

 

Thema
Alcoholverslaving, de uitwassen daarvan en de strijd ertegen. Plus jacht op de Witte Ruiters, de anti-jeneveractivisten. Gebaseerd op het volksverhaal over het ontstaan van de speculaastraditie te Hasselt.

 

Locatie
Hasselt. Mergelgrotten, waarschijnlijk die in Riemst in het oosten of Zichem in het westen. Volgens de mannelijke Witte Ruiter waren de betreffende grotten echter nog onbekend. Hieronder de Grote Markt, ook wel Graanmarkt genoemd, “omdat het plein tijdens graanbeurzen druk bezocht werd door de plaatselijke jeneverstokers.”(1)

 

Periode
Kort na deel 80, De Drie Neuzen. Diverse anachronismen. Op pagina 5, 6 en 7 wordt op het Leopoldplein het standbeeld voor de gevallenen van de Boerenkrijg onthuld. Deze onthulling vond plaats in 1898, een eeuw na deze opstand van de plattelandsbevolking tegen de Franse bezetter in 1798, specifiek de slag bij Hasselt. In sommige gebieden duurde de opstand nog tot in 1799. In het album komt kinderarbeid voor. Die werd echter in 1889 in de industrie verboden voor alle kinderen onder de twaalf, tevens nachtwerk voor meisjes onder eenentwintig jaar. Het ‘zojuist’ uitgevonden vaccin tegen de ossenpest dateert al uit 1851. Blijf-van-mijn-lijfhuizen bestaan pas sinds 1974. Zie Bijzonderheden. Ferdinand Portmans (1854-1938) van de Katholieke Partij was van 1895-1937 burgemeester van Hasselt. Hij lijkt echter geenszins op de in het album opgevoerde burgervader.(2)

Links: Een oude postkaart van het Boerenkrijgstandbeeld in Hasselt. Midden: De onthulling in het album (pagina 7, prenten 2 en 3). Rechts: Ferdinand Portmans, borstbeeld van begin twintigste eeuw door Emile Cantillon (1859-1917).

 

Vermomming
De niet met naam genoemde stoker, zijn echtgenote en dochter en later ook Nummer 17, Robert en Bertrand als de Witte Ruiters, die de jeneverbaronnen bestrijden. De kleur wit is gekozen vanwege de jenever. Een witteke, waarover op pagina 4 gesproken wordt, is een glaasje jenever. Verder is wat betreft de naamgeving misschien voortgeborduurd op de stripserie De Witte Ruiter, over een rondtrekkende dertiende-eeuwse ridder die samen met zijn twee makkers voor de zwakkeren opkomt. Bedenker was Raymond Macherot, maar de serie verwierf vooral bekendheid door het echtpaar Liliane en Fred Funcken. Er verschenen in totaal twaalf albums van.(3)

Wat de uitdossing betreft, dringt zich echter onwillekeurig de vergelijking op met de Amerikaanse racistische organisatie Ku Klux Klan (KKK). De Witte Ruiters dragen witte kleding, lakens en slappe puntmutsen, de leider draagt een witte hoed. Met deze kleding wordt de KKK ook geassocieerd, weliswaar met stevige puntmutsen. De ondergrondse organisatie werd meteen na de Amerikaanse Burgeroorlog (1861-1865) opgericht door zes veteranen van de zuidelijke confederatie onder de naam Kyklus Clan, in 1867 omgedoopt in Ku Klux Klan. De oprichters stonden onder leiding van voormalig CSA-generaal Nathan Bedford Forrest (1821-1877). Uitgedost als een soort witte spoken met puntmutsen reden ze ’s nachts uit om de zwarte bevolking in diverse zuidelijke staten angst aan te jagen met vaak grof geweld, brandschatten en lynchpartijen. Ze verzetten zich tegen de uitbreiding van burgerrechten aan de zwarte bevolking en wilden de blanke, protestantse suprematie in het zuiden handhaven. Op 1 januari 1863 was door president Abraham Lincoln (1809-1865) de slavernij in de hele VS afgeschaft met de Emancipation Proclamation. Hierdoor gesterkt vluchtten honderdduizenden uit het zuiden naar het noorden. De eerste KKK eindigde pakweg rond 1875. Bedford Forrest was er in 1869 al uitgestapt — het extreme geweld ging hem toch te ver — en hij gaf opdracht de beweging op te heffen. Toch bleef de KKK nog bestaan, maar de aanhang kalfde na 1870 af. De zuiderlingen werden onder president Andrew Johnson (1808-1875, president van 1865-1869) over het algemeen vrij weinig in de weg gelegd om de blanke suprematie in stand te houden. Van de Reconstruction van de voormalige opstandige zuidelijke staten kwam onder zijn bewind maar weinig terecht. Pas onder de regering van president Ulysses S. Grant (1822-1885), opperbevelhebber van 1864-1865, overwinnaar in de burgeroorlog en president van 1869-1877, werden er enkele wetten aangenomen die de KKK kenmerkten als terreurorganisatie en deze verboden. In 1915 werd de KKK heropgericht en richtte zich vooral tegen Afro-Amerikanen, katholieke immigranten uit Ierland en Italië en ook homoseksuelen, vakbonden, Joden en buitenlanders. Het beruchte brandende kruis dateert uit deze tijd. De leden moesten aanvankelijk lid zijn van de Democratische Partij. In 1944 werd de beweging ontbonden. In de jaren 1960 trad de derde fase van de KKK in, mede als reactie op de opkomst van de burgerrechtenbeweging met onder meer dominee Martin Luther King (1929-1968), de Civil Rights Act uit 1964 en de gegroeide assertiviteit van de zwarte gemeenschap. De ‘klan’ pleegde nog diverse aanslagen, de overheid procedeerde tegen een grote factie en in de jaren 1980 en 1990 versplinterde de KKK steeds verder. Dagblad The New York Post schatte het aantal leden medio 2016 op ongeveer drieduizend. Volgens een rapport uit maart 2019 is het aantal leden tussen 2016 en 2018 nog verder afgenomen.(4)

Rechts: Foto uit 1915 van de heropgerichte Ku Klux Klan. Dit naar aanleiding van de speelfilm Birth of a Nation datzelfde jaar, die de organisatie in een zeer positief daglicht afschilderde (© AP Photo). Regisseur was David Wark Griffith (1875-1948), zelf zoon van een kolonel in het zuidelijke leger.

 

Redding
De zwervers proberen de Witte Ruiters te stoppen als ze een café vernielen, wat maar deels lukt.

 

Bijzonderheden

  • Twee pagina’s documentatie, getiteld ‘Van jenever naar speculaas’, over het ontstaan van de speculaastraditie en alcoholmisbruik in met name Vlaanderen.
  • Een cameo van Willy Vandersteen en zijn creaties Suske en Wiske op pagina 2, prent 1. Dit in het kader van 75 jaar Willy Vandersteen. Het tafereeltje is een knipoog naar het standbeeld van beeldhouwer Gerard Moonen dat op 13 februari 1988 — twee dagen voor Vandersteens vijfenzeventigste verjaardag — officieel werd ingehuldigd in het shoppingcentrum van Hasselt. Op de inhuldiging werd bekendgemaakt dat Hasselt (en het Jenevermuseum) binnenkort een rol zal spelen in een van de abums van Vandersteen.(5) Dat werd dus dit album van Robert en Bertrand.
Links: Wiske op de schoot van Willy Vandersteen en Suske achter zijn rug. Aan de bar is Lambik te herkennen. Rechts: Het standbeeld van Gerard Moonen in het shoppingcentrum van Hasselt (© foto: Tom Metdepenningen).

  • Zoals ook in veel van de Vandersteen-albums krijgen de vagebonden weer een baantje aangeboden, hier mede om de kwestie van de Witte Ruiters op te lossen.
  • In 1992 schreef Marck Meul voor de reeks Vlaamse Filmpjes een kinderverhaal onder de titel De Witte Ruiters. Het gaat om twee Vlaamse tieners, broer en zus, die in Griekenland een lading witte marmer moeten ophalen. Aldaar krijgen ze met piraten te maken… Een heel ander verhaal dus met eenzelfde titel. Voor deze reeks schreef hij nog vier andere verhalen.(6)
  • Twee verwijzingen in één prentje, nummer vijf op pagina 13. Robert heeft het over Blijf-van-mijn-lijfhuizen, sinds de oprichting in 1974 opvanghuizen voor slachtoffers van huiselijk geweld in Nederland, waar ze vanaf 2010 ook wel Oranje Huizen worden genoemd. In België bestaan ze sinds de tweede helft van de jaren 1970 en heten ze vluchthuizen.(7) Bertrand exclameert “Ontwaakt, verworpenen der aarde”, de beginregel van De Internationale, het strijdlied van de arbeidersbeweging. Het wordt anno 2023 nog altijd gezongen door communistische, socialistische en (een aantal) sociaaldemocratische partijen. De muziek voor het lied werd in 1888 gecomponeerd door de Belg Pierre De Geyter (1848-1932). De Tweede Internationale van 1892 koos het als strijdlied. Tot 15 maart 1944 was het bovendien het volkslied van de toenmalige Sovjet-Unie. Zie ook de bespreking van album 89, De Terugkeer van Leonardo.(8)
  • De leus wordt op pagina 14 prent 9 geroepen.
  • Twee van de drie ruiters zijn vrouwen. De enigszins helderziende leider, de vader, die vaak een hoed draagt, is de enige man. Toch blijkt op pagina 15 dat een van de twee met een slappe muts ook een man is, mede gezien de keiharde maagstomp die Bertrand mag ontvangen.
  • Het album toont op pagina’s 16 en 17 en in de documentatie diverse anti-alcoholprentjes uit de negentiende eeuw. Prent 2 op pagina 17 is uit de anti-alcoholuitgave De Flesch (oorspronkelijk The Bottle, 1847) van de Britse artiest, illustrator en karikaturist George Cruikshank (1792-1878). De bijschriften van de Nederlandse uitgave uit 1848 zijn van de hand van predikant en drankbestrijder Theodoor Cornelis Reinier Huydecoper (1805-1866).(9)
  • Evelyne verklaart op pagina 19 prent 3 tegen Joeki: “Iedereen is gelijk voor de wet, maar wie de macht heeft, is altijd een beetje gelijker dan de andere.” Het lijkt sterk op een citaat uit Animal Farm (1945). In dit satirische boek stelde George Orwell (pseudoniem voor Eric Arthur Blair, 1903-1950) de wandaden van stalinisme en communisme aan de kaak. Hierin het citaat: “Alle dieren zijn gelijk, maar sommige dieren zijn meer gelijk dan andere.”(10)
  • Op pagina 24 showt Bertrand weer eens zijn kracht door enkele tralies te verbuigen. Waarom deed hij dat niet in eerdere albums als de zwervers weleens gevangen zaten?
  • Een spreekwoord (liedje, aldus Robert) op pagina 30, prent 2: “Als de drank is in de man, is de wijsheid in de kan”, tevens bekend als “als de wijn/het bier is in de man, is de wijsheid in de kan”. Het betekent dat dronkenlappen vaak onzin uitkramen en/of later veelal niet meer weten wat ze verteld hebben.
  • Andere spreekwoorden en gezegdes: op pagina 7, prent 1: “Ten voeten uit”, op pagina 31, prent 5: “Voor spek en bonen meedoen”, op pagina 36, prent 11: “Eind goed, al goed”.
  • Uiteindelijk weer eens een echt bondgenootschap met Nummer 17, ter bescherming van de identiteit van de Witte Ruiters. De voormalige speurder, die aan de politionele dienst van de stad Hasselt is toegevoegd, heeft echter maar een kleine rol in dit album.
  • In 1989 werd het album als reclame-uitgave uitgebracht in hardcover onder de titel De Jeneverruiters door het Nationaal Jenevermuseum in Hasselt. In 2003 werd het nogmaals heruitgegeven als reclame-uitgave, maar nu onder zijn oorspronkelijke titel en als softcover.
  • Geen slak.
Cover en backcover van de heruitgave in harde kaft onder de titel De Jeneverruiters in 1989.

 

NOTEN

  1. https://www.nieuwsblad.be/cnt/blphe_20101006_001
  2. https://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_burgemeesters_van_Hasselt_(Belgi%C3%AB)
    https://nl.wikipedia.org/wiki/Ferdinand_Portmans
  3. https://archief.stripspeciaalzaak.be/Toppers/Kuifje-weekblad/16-Witte-Ruiter.html
  4. https://historiek.net/ku-klux-klan-geschiedenis-christendom/102431/
    https://www.mtsu.edu/first-amendment/article/1191/ku-klux-klan
  5. Standbeeld voor de jarige (Het Nieuwsblad, 15 februari 1988)
  6. https://www.lastdodo.nl/nl/areas/222045-meul-marck?cf%5B7481%5D=160485
  7. https://nl.wikipedia.org/wiki/Blijf-van-mijn-lijfhuis
    https://nl.wikipedia.org/wiki/Vluchthuis
    Onderduik voor Vrouwen (Alies Pegtel, Historisch Nieuwsblad nummer 10, 2022, pagina’s 46-53)
  8. https://nl.wikipedia.org/wiki/Internationale_(lied)
  9. Brochure 19de eeuwse geïllustreerde Kinderboeken (Dik Ramkema Antiquariaat, Kinder- en Prentenboeken, pagina 7)
    https://nl.wikipedia.org/wiki/George_Cruikshank
    https://nl.wikipedia.org/wiki/Theodoor_Cornelis_Reinier_Huydecoper
  10. https://nl.wikipedia.org/wiki/George_Orwell
 
  Leo Kupers © Stripspeciaalzaak.be, 2023