Samenvatting
Op trektocht door Friesland arriveren Robert en Bertrand in het dorpje Wieuwerd, waar ze in de kerk gaan schuilen voor noodweer. Drie levende mummies, ingewikkeld en wel, laten een hallucinerend middel los. Een oude vrouw vindt hen in de kerk en gaat van haar stokje. Ze laat de zwervers de elf mummies zien, Labadisten volgens haar. Daarna gaan de vagebonden mee met Ouwe Hotse, de beste kaatser van Friesland. Hij legt hen vervolgens uitgebreid de kaatssport uit. Robert en Bertrand snappen er niet veel van, zeker niet van de puntentelling. Een aantal vooral oudere mensen doet onder leiding van de dominee een aanval vanwege de verstoring van de zondagsrust en vanwege de drank. Ze willen de bal leksteken. Dan verschijnen de drie levende mummies waarop de oude vrouw uit de kerk wederom flauwvalt. De mummies gooien kaatsballen op het publiek. Na Robert en Bertrand uitgeschakeld te hebben, vallen ze Hotse aan en laten een papier op hem achter met de tekst "Wraak Hotse". Zijn twee kaatsmaten laten hem vallen en Robert en Bertrand vergezellen hem daarom naar Franeker naar de wedstrijd PC aldaar. Onderweg leert Hotse ze het kaatsspel. Tijdens een maaltijd in een herberg in Franeker duiken de drie mummies weer op. Bertrand slaat er een tegen de vlakte. Desondanks worden de helden weer uitgeschakeld. De mummies zijn eveneens kaatsers. Hotse, Robert en Bertrand winnen de eerste twee partijen op de PC. Vervolgens duiken de mummies op, die hen uitdagen. Tijdens de wedstrijd halen ze weer hun bollen met hallucinerende middelen tevoorschijn. De bijgelovige jury geeft Hotse de schuld en hij wordt van de kaatssport uitgesloten. Terug in Wieuwerd wordt hij thuis belaagd door de boze dorpelingen, die zelfs zijn huis in brand steken. De mummies willen ervoor zorgen dat hij nooit meer kan kaatsen. Daarom wil Hotse naar Vlaanderen om daar verder te gaan met de sport. Onderweg vallen de mummies hen aan, maar Robert heeft voor gasmaskers gezorgd. De aanvallers blijken drie broers. Hun vader Frits was een vriend van Hotse. Frits verdronk tijdens een Elfstedentocht, wat zijn drie zoons Hotse verwijten. Bij de aanval komt Sjoerd, een van het drietal om het leven, door toedoen van zijn broer Jelle. Na aankomst in Brussel ontmoeten Robert, Bertrand en Hotse Evelyne en Joeki en gaan naar een grote kaatswedstrijd die bijgewoond wordt door koning Leopold II. Joeki ontdekt ondertussen de twee overgebleven mummies in de riolen. Jelle wordt uitgeschakeld en gearresteerd. De laatste broer wil een explosief laten ontploffen en Robert redt de koning. Vóór hij zelfmoord kan plegen wordt de laatste Fries ingerekend.

 

Thema
Ode aan de kaatssport met daaromheen een verhaal rond mummies en wraak. "Leer om leer" wil zoiets zeggen als "oog om oog, tand om tand".

 

Locatie
Het Friese dorp Wieuwerd. Wanneer Robert en Bertrand daar in de negentiende eeuw vertoeven, heeft het nog geen tweehonderd inwoners, anno 2023 zijn dat er een kleine driehonderd. Verder Franeker, een landweg ergens in Nederland en Brussel.

Oude ansichtkaart: Gezicht op Wieuwerd.

 

Periode
Eind negentiende, begin twintigste eeuw. Moeilijk te schatten, vanwege tal van anachronismen. Er is sprake van een Elfstedentocht waarbij Frits omkwam. De eerste officiële werd pas in 1909 gehouden, de eerste inofficiële hoogstwaarschijnlijk in 1740. De echte Hotze Schuil leefde van 1924-2005, was kaatser in de periode 1942-1972 en leefde zijn hele leven in Harlingen. Zijn bijnamen luiden ‘De lange', 'De keizer onder de kaatskoningen’ en ‘De Napoleon onder de kaatskeizers’, zie ook pagina 21, prent 10.(1) Leopold II (1835-1909) was koning der Belgen van 1865-1909. Verder is het gasmasker een uitvinding uit 1912, zie ook Bijzonderheden. Schuil was niet van tevoren gevraagd of hij wel een rol in de strip wilde spelen. Het verhaal vond hij nergens op slaan, maar het feit dat de strip goed verkocht en dat hij een deel van de opbrengst kreeg, maakte veel goed. Ook zou hij het eerste exemplaar van het album in ontvangst nemen op zaterdag 28 juli 1990.(2)

Hotze Schuil, de beste kaatser van Friesland.

 

Vermomming
De drie zoons (Sjoerd, Jelle en de niet bij voornaam genoemde) van Frits als mummies.

 

Redding
Geen.

 

Bijzonderheden

  • Thetinga State (ook wel Walta State genoemd) in Wieuwerd, getekend door Johann Andreas Graff circa 1686 (WikiCommons).
    Geen Nummer 17. Joeki en Evelyne pas vanaf pagina 31.
  • Na deel 72, De Friese Elfstedentocht, het tweede avontuur dat grotendeels in de provincie Friesland speelt. In tegenstelling tot het eerdere deel verscheen hiervan geen vertaling in het Fries.
  • De Mummies van Wieuwerd, lichamen die op natuurlijke wijze zijn gemummificeerd, werden in 1765 in de grafkelder van de Nicolaaskerk aldaar ontdekt door timmerlui die bezig waren met houtsnijwerkzaamheden. De plaatselijke adellijke familie Walta had de grafkelder in 1609 laten bouwen. Het is nog altijd niet duidelijk of er alleen leden van de familie Walta liggen of wellicht ook Labadisten. Dit was een protestantse religieuze sekte, gesticht door Fransman Jean de Labadie (1610-1674). Na diens overlijden streken in 1675 de ongeveer tweehonderd aanhangers vanuit Denemarken en Duitsland neer in de Walta- of Thetinga-State, een kasteel in Wieuwerd dat in 1733 zou worden afgebroken. De Labadisten deden afstand van alle materiële eigendommen, legden minder nadruk op de bijbel en waren vooral op zoek naar de innerlijke aanwezigheid van God in de mens.(3) Er zouden aanvankelijk overigens meer dan de huidige vier mummies zijn gevonden. Er is zelfs sprake van elf mummies, zoals ook in dit album vermeld op pagina 6, prent 7. Roof door bezoekers, het meenemen van lichamen voor onderzoeksdoeleinden door studenten aan de medische faculteit van de toenmalige Universiteit van Franeker (1585-1811) en schade aangericht door Franse soldaten ten tijde van Napoleon hebben ertoe geleid dat er nog maar vier mummies resteren.(4)

De grafkelder in de Nicolaaskerk (https://mummiekelder.nl/category/de-mummies/).

  • Wieuwerd is ook nog bekend vanwege de grote goudschat, die in 1866 bij terpafgravingen werd gevonden. Deze bestond uit Byzantijnse en Frankische sieraden uit de zesde en zevende eeuw, een fibula, ringen en oorhangers met daarin Romeinse munten verwerkt.(5)
  • Geen auto’s.
  • De bekende leus wordt tweemaal geëxclameerd, op pagina 15, prenten 8 en 9, en op pagina 29, prenten 1 en 2.
  • Op pagina 13, prent 7, spreekt Bertrand over de charge van de “Versleten Brigade”, daarbij doelend op een aantal oudjes die onder aanvoering van de dominee het kaatsen gewelddadig willen stoppen vanwege de verstoring van de zondagsrust. Dit is uiteraard een verwijzing naar The charge of the light brigade van de Britse cavalerie tijdens de slag bij Balaklava (25 oktober 1854) in de Krimoorlog (1853-1856), symbool geworden voor een moedige, maar vooral zinloze en desastreuze aanval, gebaseerd op onduidelijke en onvoldoende militaire inlichtingen.(6)
  • Op dezelfde pagina, prent 10, is sprake van “hooligans avant-la-lettre”. Hooligans zijn voetbalvandalen.(10)

 

De ansichtkaart uit begin twintigste eeuw waarop de prent op pagina 18 hoogstwaarschijnlijk is gebaseerd.

  • De PC in Franeker wordt sinds 1854 gehouden en is de belangrijkste kaatswedstrijd van Friesland en zelfs de oudste sportklassieker van Nederland. Sinds 1856 vindt de wedstrijd plaats op het Sjûkelân, ofwel het Sternse Slotland in het centrum.(7)
  • Op pagina 28 heeft Robert drie gasmaskers bij zich. Hoe komt hij daar zo plots aan op het Friese platteland of zelfs eerder in Franeker? Robert spreekt over het gasmasker als “een recente uitvinding”. Het is echter een uitvinding uit 1912, gedaan door de zwarte Amerikaanse zakenman, uitgever en uitvinder Garrett Morgan (1877-1963). Het in 1914 gepatenteerde apparaat heette aanvankelijk Morgan Safety Hood en Smoke Protector. Volgens sommige bronnen werd dit gasmasker aangepast en gebruikt in de Eerste Wereldoorlog. Dit nadat de Duitsers op 22 april 1915 in Ieper de eerste aanval met deze vorm van chemische oorlogsvoering, het gebruik van gifgas dus, hadden ontketend. Hoewel Morgans gasmasker in de Verenigde Staten zeer populair was, kwamen er min of meer tegelijkertijd nog tientallen andere maskers op de markt. Tijdens de Grote Oorlog werden vooral gasmaskers van Engelse of Franse makelij gebruikt, maar ook de Duitsers hadden gasmaskers.(8) De Russische chemicus Nikolay Zelinsky (1861-1953) bracht in 1915 een gasmasker uit dat meer op de huidige exemplaren lijkt.(9)

Foto 1: Uitvinder Garrett Morgan. Foto 2: Het eerste gasmasker uit 1912. Foto 3: Nikolay Zelinsky’s gasmasker uit 1915, gedemonstreerd door een Amerikaanse militair (foto: U.S. National Archives and Records Administration). Foto 4: Een andere bekende uitvinding van Garrett Morgan is het verkeerslicht.

 

  • Enkele spreekwoorden: “Geen hand voor ogen zien” op pagina 2, prent 6, “Eten wat de pot schaft” op pagina 19, prent 8, “Het vege lijf redden” op pagina 25, prent 5 en op prent 1 van pagina 34 een verbastering van De huid/het vel verkopen, voordat men de beer geschoten heeft.
  • Op pagina 9 prent 1 zien we bekende beoefenaren van de kaatssport in de middeleeuwen en de nieuwe tijd.
  • Twee pagina’s documentatie over de kaatssport in Nederland en België.

 

NOTEN

  1. https://nl.wikipedia.org/wiki/Hotze_Schuil
    https://nl.wikipedia.org/wiki/Elfstedentochten_voor_1909
    https://sportgeschiedenis.nl/sporten/de-vijftiende-sterfdag-van-kaatslegende-hotze-schuil-uit-harlingen/  
    Zie ook: Jelle Bangma, Ate de Jong en Wio Joustra, De Lange: Hotze Schuil, Keizer onder Kaatskoningen, Leeuwarden 2006.
  2. - Hotze Schuil als stripfiguur (Leeuwarder Courant, maandag 23 juli 1990)
    - PC-sprookje blijft ook in 133ste uitvoering intact (Philippus van der Meulen, Leeuwarder Courant, donderdag 2 augustus 1990)
    Met dank aan Arno Bosch. E-mail correspondentie Arno Bosch, Leo Kupers, Stripspeciaalzaak.be.
  3. https://mummiekelder.nl/
    https://www.absolutefacts.nl/kastelen/data/thetingastate.htm
  4. https://mummiekelder.nl/2020/07/mooi-artikel-over-onze-mummies-in-ad-en-stentor/
  5. https://nl.wikipedia.org/wiki/Wieuwerd
  6. https://www.britannica.com/event/Battle-of-Balaklava
  7. https://nl.wikipedia.org/wiki/PC_(kaatsen)#Oprichting_PC
  8. https://nl.mahnazmezon.com/articles/humanities/biography-of-garrett-morgan-inventor-of-the-gas-mask.html
    https://theblackhistorychannel.com/2013/garrett-augustus-morgan/
  9. https://historiek.net/uitvinding-gasmasker-eerste-wereldoorlog/151776/
    https://en.wikipedia.org/wiki/Nikolay_Zelinsky
  10. https://nl.wikipedia.org/wiki/Hooliganisme
 
  Leo Kupers © Stripspeciaalzaak.be, 2023