Dat je nooit te oud bent om te leren, toont De Terugkeer wel aan. Het vertelt hoe een Nederlands gezin de periode vóór, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog meemaakt op Indonesië, toen nog een kolonie van onze noorderburen. We vernemen het aan de hand van de op Indonesië geboren Nederlandse jongen Bas die het als blanke koloniaal nog knap lastig krijgt wanneer de Japanners het land komen bezetten. Het brengt de gemoederen van de op onafhankelijkheid beluste Indonesiërs in beroering. Voor hen wenkt de vrijheid... denken ze. Want voor ze het weten, zijn ze meer slaven van de Japanners dan de vermeende broeders in de strijd tegen het westen. Intussen moeten Bas, zijn broertje en zijn moeder zien te overleven in gevangenenkampen terwijl zijn vader elders verblijft en terwijl al zijn zekerheden in het niets oplossen. Tal van drama's vallen hem te beurt. De verstoorde relatie tussen Bas en de Indonesische kinderen Soerati en Amir met wie hij opgroeide, vormen een rode draad in verleden en heden. In dat heden vertelt de oude Bas zijn woelige jeugdjaren aan zijn nichtje Maureen die hem vergezelt op zijn terugkeer naar Indonesië. Na de oorlog trok Bas namelijk naar Nederland waar hem ontheemde gevoelens te beurt vielen. Indonesië is zijn thuis!

Na De Ontdekking en De Zoektocht is dit opnieuw een educatief album waarin het brengen van een meeslepend verhaal primeert op de geschiedenislessen die het ook wil bevatten. Voor ons was het alleszins een confrontatie met de kennis die we ontbreken over wat er zich zoal afspeelde op het verre front in oost-Azië tijdens de Tweede Wereldoorlog. En toch zijn er veel raakvlakken met 'ons' verleden. Het eeuwige streven naar onafhankelijkheid dat blijkbaar steeds met bloedvergieten gepaard moet gaan en de gevaren van nationalisme zijn blijvende waarschuwingen.

In het begin hou je je hart wel vast als je het amper veranderende hoofd van de oude Bas steevast ziet opduiken in de hoek van de prenten. Als rechtstreekse verteller kan hij daardoor het meest aan de lezer kwijt, maar het kan ook erg saai uitpakken. Uiteindelijk werkt de nuttige aanpak wel, hoofdzakelijk omdat de teksten bondig geschreven zijn. Er zijn geen literaire franjes nodig. Hij vertelt het zoals het was, zoals je iemand in het echt zou onderhouden met een lang verhaal. De beschreven situaties zijn natuurlijk boeiend genoeg. Hadden wij maar zulk studiemateriaal in onze schooljaren.

Ook een meevaller zijn de tekeningen van Eric Heuvel. In zijn werk hebben we altijd al kwaliteitsverschillen opgemerkt. Bud Broadway en het flauwe kortverhaal Alleen rond de Wereld over het "zeilmeisje" Yin dat in Eppo verscheen, waren ondermaats volgens zijn kunnen. Dan nemen we January Jones, De Ontdekking, De Zoektocht en nu ook De Terugkeer als maatstaf. Voor De Terugkeer verdient hij opnieuw een 10 op 10 voor vlijt en vakmanschap. Zijn punten voor het scenario kwamen nooit in het gedrang.