Philippe Francq over Largo Winch 19	18/11 TOP
Onderstaande bijdrage van Jean-Pierre Fuéri en Frédéric Vidal verscheen eerder in het Franse stripmaandblad Casemate nummer 74 van oktober 2014. COMMENTAAR BIJ PAGINA 4 "De eerste prent was niet voorzien in het scenario en de tekstballon stond in prent 3. Ik wilde Saïdee ontspannen ten tonele voeren. Het zou interesant geweest zijn om Domenica in vooraanzicht te zien, maar ik wilde de aandacht meer vestigen op Saïdee zodat de lezer zich bewust wordt van haar verschijning. Ze zijn heel verschillend, Domenica is ouder, ronder, ze heeft haar haren vastgemaakt. Bij Saïdee accentueren haar losse haren haar jeugdige onschuld." COMMENTAAR BIJ PAGINA 5 "In deze scène moet je aanvoelen dat Domenica Saïdee onder haar beschermende vleugels neemt. Ik heb in de tweede strook een laatste prent toegevoegd om twee redenen. Meer van Domenica's benen en de desk in de prent erboven tonen, zou verloren plaats opgeleverd hebben. Dat noem ik de dode gedeelten van een beeld. Dan toon ik liever een close-up van Saïdee die laat uitschijnen dat ze niet zo onschuldig is als ze wil laten geloven." COMMENTAAR BIJ PAGINA 6 "Ik veranderde de look van de vliegtuigen van Winch Air. Het logo is belangrijker en de kleuren zijn minder primair dan in Dutch Connection. Veel tekst, weinig plaats voor de tekening. Een amusante oefening. Onderaan staat het vliegtuig een tweede keer. Daar volg je beter wat Domenica allemaal denkt. In potlood is het niet nodig om de haren al uit te werken, ik kan Domenica regelrecht en automatisch in inkt uitwerken." COMMENTAAR BIJ PAGINA 7 "Jean (Van Hamme, red.) wilde een luchtaanzicht van de Draillac-firma. Dat zou me drie vierde van de pagina hebben gekost! Ik toon er enkel het uiteinde van, met een weerkaatsing van een vliegtuig, en ik monteerde er luchtaanzichten uit het album van Dany* in op de muren van het kantoor. Als knipoogje aan Dany heb ik ze gedateerd in 1999. Over het algemeen hebben mijn personages geen bovenlip, dat doe ik ook bij de vrouwen. Draillac heeft er wel een, het onderscheidt hem nog meer van Largo." *Laurent Draillac komt als volwassen personage voor in het album Twintig Jaar Later door Dany en Jean Van Hamme, verschenen bij Le Lombard. COMMENTAAR BIJ PAGINA 12 "In prent 3 zet ik de personages in rugaanzicht neer, en ik laat het aan de lezer over om zich in te beelden hoe de twee haar wellustig nakijken... In prent 4 en 5 was het onmogelijk om Saïdee groter voor te stellen. In Londen zijn de aanduidingen van de metro namelijk hoog geplaatst. Ik hoop dat de lezer haar in een oogopslag herkent, zelfs al is ze anders gekleed, van zodra ze gesluierd is. Ik gaf haar een blauwe, bijna turkooizen hoofddoek, een beetje zoals van de maagd Maria in kerken." COMMENTAAR BIJ PAGINA 13 "Nog meer dubbelzinnigheid. Saïdee wordt in de tweede prent bij haar echte naam genoemd. De imam gaf me wat problemen. Jean voorzag een eerbiedwaardige ouderling met witte baard. Ik dacht dat hij niet strookte met een pedofiel, alcoholisch individu. Hij zou te oud zijn om nog te dromen van een pensioen in een paleis op een verlaten eiland. Een foute casting. Ik hield dus geen rekening met het scenario en bedacht een jongere, meer geloofwaardige imam. Het is trouwens de eerste keer dat ik een pagina hertekende. Toen ik deze pagina had getekend, terwijl ik het scenario van Jean Van Hamme volgde, had ik zodanig veel andere zaken in het achterhoofd, zoals de expo van Domenica en het gezicht van Saïdee, dat ik het probleem niet zag. Het album was medio mei klaar, ik leverde de platen aan de inkleurder en vertrok later naar een event waar ik een voordracht over strips hield. Toen ik terugkwam, dook ik in de ingekleurde platen. En plaat 11 stoorde me. Het kostte me wat tijd om te achterhalen waarom. De drie ouderlingen brengen niets bij. Sterker zelfs, het daagde me dat we nergens de fameuze riem met explosieven voor de toekomstige zelfmoordmissie tonen. Dat klopte niet. Ik waarschuwde dus de inkleurder dat er drie nieuwe prenten zouden komen, de tweede, derde en zesde, om extra in te kleuren. Ik hertekende ze en profiteerde ervan om de compositie van de pagina te herzien. Ik heb de drie ouderlingen ineens veranderd in drie volgelingen van Rachid, de man links bovenaan die Saïdee fouilleert. Deze drie personages spelen nog een actieve rol in het tweede deel. Vandaar dat het van belang is dat we weten wat er in de toekomst gebeurt... Vandaar dat ik ze elk een echte persoonlijkheid geef: als we ze dan terugzien, zal hun impact groter zijn. En ik zal het plezieriger vinden ze te tekenen. Als Jean simpelweg 'Gorilla 1, 'Gorilla 2' of 'Schurk 1, Schurk 2' beschrijft in een scène met bijvoorbeeld Simon geeft mij dat geen zin om te tekenen. We moesten snel zijn, want deze aflevering verscheen in voorpublicatie. Een keer de nieuwe prenten klaar waren, monteerde ik eenvoudig de nieuwe beelden in de reeds bestaande digitale versies. Oef! Als ik deze fout te laat had opgemerkt, zou ik er ziek van zijn geweest. Nu ben ik net tevreden over mezelf. En af en toe eens tevreden zijn over jezelf, rechtvaardigt toch een beetje de moeite die je elke dag levert, niet? Ik toon de fabricatie van de bom niet in detail. Op het einde van het eerste seizoen van Homeland wordt dat wel uitgelegd. Men dompelt een hemd onder in een bad vol lijm. Men voegt er ijzeren bollen aan toe die zich in het hemd met lijm vasthechten. Blijft nog het bevestigen van de explosieven zoals ik ze heb getekend. En er is ook nog een kleine drukknop met ontsteker nodig. Als ik het niet had gezien in Homeland, dan zou ik het wel op internet opgezocht hebben, waar ik dan in de gaten zou gehouden worden door een Amerikaanse dienst, die bijgevolg een drone naar mijn huis zou sturen... Elke keer ik een woord als 'kalasjnikov' zoek, denk ik weer dat de computers in de Verenigde Staten me volgen. Het is prettig om te denken dat als je bepaalde woorden op het internet gebruikt, dat voldoende is om in de gaten gehouden te worden." COMMENTAAR BIJ PAGINA 14 "In deze prent is er een foutje bij de plaatsing van de modepop. Ik ben niet zeker of een lezer het wel opmerkt. Er zijn grotere blunders in de reeks... Rachid, die Saïdee binnenlaat, is geïnspireerd op acteur Jean Reno die met een baard een perfecte islamist zou zijn. Rachid volgt de blik van Saïdee. We weten niet of zij hem ideeën geeft die zijn religie niet goedkeurt of als hij haar niet erg 'katholiek' vindt." COMMENTAAR BIJ PAGINA 28 "Deze primordiale, lastige scène heeft me maandenlang van de wijs gebracht. Het moet een menigte tonen zonder dat de aandacht op de hoofdpersonages verdwjnt. Daar dienen de twee grote prenten voor. Vervolgens gaan we naar achter en zoomen we in op de personages. Het geheel moet vlot en helder blijven. Ik heb de vleugels van de engel omgebogen door aan het moment in deel 2 te denken waar ze openspreiden in de werveling van de Winch-toren..." COMMENTAAR BIJ PAGINA 29 "Op slag verliefd. Er net voor staat Largo nog in het midden van de menigte en wordt door Domenica vol op de mond gekust. Aandachtige lezers zullen het knipoogje naar haar halsketting opmerken, ze kreeg het van Largo in ... En Sterven. Vervolgens spreekt Saïdee en keert Largo zich om. Haar lichte ontwrichting accentueert haar meisjesachtigheid. Ze zijn alleen op de wereld. De wereld verdwijnt dus achter hen. Alles schuilt in de blikken van de ene naar de andere." COMMENTAAR BIJ PAGINA 31 "Saïdee verschuift naar de achtergrond. De twee laatste tekstballonnen stonden aanvankelijk in de laatste prent. Ik heb de voorlaatste dynamischer gemaakt door er een tekstballon aan toe te voegen. Het bijgesneden gezicht van Largo geeft aan dat hij daar niet is, maar dichter bij Saïdee, en het neerhangende gezicht van Domenica geeft haar ongerustheid over Largo weer. Deze prent veranderde compleet de plaat. Mijn inkleurder vond de juiste kleur niet. Ik heb 'm verrast door violet te gebruiken!" COMMENTAAR BIJ PAGINA 32 "Saïdee loodst Largo mee naar de dienstuitgang want Rachid wacht hen buiten op. Dat is een aanwijzing voor de lezer. Die lezer wil ik ook verrassen door de kapsels om te wisselen. Domenica heeft nu losse haren, als symbool voor haar vrijgevochten seksualiteit, en Saïdee heeft een knotje, symbool voor terughoudendheid die haar een ongelofelijke klasse-uitstraling geeft waar Largo zich niet aan verwachtte. Ik wilde ook het verdriet van Domenica tonen. Ik heb haar graag." COMMENTAAR BIJ PAGINA 33 "Ik heb het grote Millenniumrad verplaatst om een groot beeld te bekomen als tegenwicht voor de opeenvolging aan kleinere prenten met liefdesmomenten die als Legoblokjes zijn opgebouwd. Saïdee is kleiner, maar ze domineert Largo. Ik hou niet erg van het antwoord van Largo in de voorlaatste prent. Jean wilde het niet veranderen. Ik heb het dan maar in kleine lettertjes ("Minnaars?") gezet. In feite denkt Saïdee aan haar missie wat Largo, de onnozele hals, niet begrijpt. Uiteindelijk is dat best schattig!"

Philippe Francq over Largo Winch 18	20/10 TOP
Onderstaande bijdrage van Jean-Pierre Fuéri en Frédéric Vidal verscheen eerder in het Franse stripmaandblad Casemate nummer 52 van oktober 2012. COMMENTAAR BIJ PAGINA 10 Over de containerschepen: "Tijdens een vorig Largo-verhaal zei ik tegen Jean Van Hamme dat koopvaardijschepen me interesseerden. Een simpele gedachte. Hij sprong erop en schreef een maritiem verhaal. Hij vaarde zelfs een week mee op een containerschip naar Azië. Op die reis nam hij geen enkele foto. Dat was ook niet nodig, mijn schepen bestaan niet, ze zijn een gecondenseerde versie van andere cargoschepen. Ik ben naar Antwerpen gegaan om er een containerschip te fotograferen. Dat schip zie je op het einde van Zwarte Zee. Op deze plaat komt het opnieuw voor." Over nationaliteiten: "Ik ontmoette er een praatzieke Russische kapitein. Hij en zijn bemanning zijn normaal gekleed, zonder schouderstukken. Het gaat hier om de commerciële rondvaart. De mannen zijn Filippijns, Thais, enzovoort. Geen Fransen of Belgen, op af en toe een gezagvoerder na." Over de papegaai: "Dit soort schepen zijn ware zeemonsters. De kleinste dragen 850 containers, de grootste tussen de 18.000 en 25.000. Nochtans bestaat de bemanning zelden uit meer dan tien personen, soms zelfs uit amper vijf tot acht. De bemanning is er vooral om de containers vast te maken en ze bij aankomst te lossen vooraleer de kranen ze ontladen. De kleur van de containers varieert per bedrijf. Sommigen zetten er een beeld op, wat meer zegt dat ons alfabet dat niet altijd praktisch is voor Aziatische landen. De containers van een groot Braziliaans bedrijf in papierpulp herken je op dit schip aan de papegaai." Over de traagheid: "Geen sprake van dat deze monsters een haven binnenvaren zonder hulp. De scheepsloodsen zijn daar aan het roer. De traagheid van zo'n massa is enorm. Die traagheid verkeerd inschatten en te laat het roer wenden, was de oorzaak van de ondergang van de Costa Concordia ter hoogte van Toscane in januari."   COMMENTAAR BIJ PAGINA 11 Over manga's: "Ik ben praktisch geboren op een boot, ik beoefen de zeilsport en het waterskiën. Ik ben nooit in een storm terecht gekomen, maar ik heb wel heel onrustige overtochten op de Noordzee meegemaakt! Dit is een actiescène en het klopt dat dit deel geanimeerder is dan het voorgaande. Het is niet door dit soort scènes dat personages hun bestaansrecht winnen, maar wel door degene die hun gevoelens tonen. Vandaar het succes van manga's bij adolescenten. Ze focussen op het menselijke aspect en — van groot belang! — de personages staan dikwijls groot afgebeeld in de prenten. Hoe dichter je een personage benadert, hoe meer hij bestaat." Over oude personages: "In dit album schiep ik er een groot plezier in om personages te tekenen die we sinds tien jaar niet meer hebben teruggezien. Door onschuldige feitjes uit hun leven te tonen, begrijp je beter wat er van hen geworden is." Over de raad van zijn vrouw: "Iemand ouder tekenen is ook fascinerend. In dit album is er Lockwood die we eerst zien als een jongeman en later als een vijftiger. Ik maak me daar wel ongerust over. Zal de lezer snel genoeg het verband tussen de twee zien? In dit geval toon ik mijn platen aan mijn vrouw Françoise om te zien hoe zij reageert." Over de filmflop: "De motivaties van personages is van essentieel belang. Daarom vond ik de tweede film een volslagen mislukking. Waarom verkoopt Largo zijn imperium? Als het was om een vriend te redden, dan was dat nog te begrijpen, maar dàt niet. De dood van de kleine Thaise actrice was geen verklaring want ze had nauwelijks één sterke scène met Largo. En wat Laurent Terzieff betreft, op van de pillen, geloof je voor geen meter dat hij Sharon Stone van haar stuk brengt. Zij is een cougar die jogt en als ontbijt twee jongens neemt!"   COMMENTAAR BIJ PAGINA 12 Over makkelijke actiescènes: "Het is veel makkelijker om actiescènes te tekenen dan statische scènes. Bij een vrouw die rent of duikt kan je je veel permitteren, haar verhoudingen naar je hand zetten." Over statische personen: "Een statisch persoon die gewoon rechtstaat of zit, is delicaat, zelfs voor iemand die al dertig jaar tekent. Voor een personage op een stoel moet je alle verhoudingen respecteren en erop letten dat de stoel tegenover hem of haar niet te groot of te klein is." Over een nieuwe inkleuring: "Er zijn twee dominante kleuren op deze pagina, blauw en groen. De inkleuring is het enige dat ik op de computer aanpas, op soms een te verbeteren stommiteit in de tekeningen na dan. Ik heb het niet zozeer over een inkleuring, maar wel over belichting. Met Yoann Guillo, die met mij aan Rode Woede heeft gewerkt, en twee andere inkleurders, hernemen we de inkleuring van de eerste delen. Vanaf november werk ik er met hen aan. Er is geen sprake van om iets te veranderen aan de tekeningen — dat zou me te ver leiden! — en zelfs niet aan de keuze voor het tijdperk. De personages zijn op een bepaalde manier gekleed, de algemene sfeer, groene, blauwe of rode tinten blijven. Maar er komt meer licht, meer schaduw, voor- en achtergrond zullen een groter onderscheid kennen." Over een nieuw publiek: "Ik zou graag hebben dat veertien- tot zestienjarigen het idee zullen hebben een actuele strip te ontdekken, met actuele kleuren, verzorgd, goed uitgewerkt. Ik herwerk misschien ook de kleuren van de covers, maar niet meer dan dat. Deze operatie is geen truc om lezers albums te doen kopen die ze al hebben. De nieuwe kopers zullen niet eens weten dat de inkleuring is vernieuwd. De Erfgenaam zal in 2013 verschijnen."   COMMENTAAR BIJ PAGINA 13 Over de sprong van vijftien meter: "2,5 meter per container, vier op elkaar, Silky springt van vijftien meter. In het scenario duikt Largo. Door een gebrek aan ruimte heb ik dat veranderd. Ik skip graag de voorspelbare scènes. In Zwarte Zee wil een matroos Largo verbieden om te passeren. In de volgende prent zie je Largo in zijn vuist wrijven." Over de symboliek: "Ik hou van de bladschikking van deze pagina. Alles van metaal staat in de bovenste twee derde en is omgeven door water. Dat symboliseert al het wegvaren van het schip. Mijn leraar semiologie zou het gewaardeerd hebben!" Over het gelijk van Gotlib: "Uiteraard moet een Largo Winch tot in de kleinste details getekend worden. Maar ik denk dat de lezer exact dezelfde sensaties zou beleven als ik me tevreden stelde met het goed uitwerken van de personages en een schetsmatig decor. Gotlib zei me eens dat hij enkel geïnteresseerd is in de personages. Hij heeft geen ongelijk. Rode Woede verschijnt twee jaar na Zwarte Zee en dat is niet zomaar. Jean gaf me het scenario pas in juli 2011 en ik werkte het album af in juli laatstleden. Na het album gunde ik mezelf vijf maanden zonder tekenen. Sinds een jaar of twee-drie schilder ik weer portretten in olieverf. Mijn eerste liefde. Een keer er weer aan strips wordt getekend, word je een gevoel van armoede gewaar, van een triestig minimalisme." Over Largo in brons: "Ik ben ook beginnen beeldhouwen om een buste van Largo te maken. Van de weeromstuit heb ik toegestaan dat er sommige beelden worden gecommercialiseerd, goed wetend dat er nooit een beter resultaat zou zijn dan wanneer je het zelf doet. Als er iemand is die het beste Largo kent, dan ben ik het wel. Ik denk dat ik een serie van twaalf bustes zal maken, in brons. Drie voor mij en negen die in de handel worden gebracht."

Philippe Francq: "Twintig jaar Largo Winch"	20/10 TOP
Onderstaande bijdrage verscheen eerder in het Franse stripmaandblad Casemate nummer 31 van november 2010. De interviews werden afgenomen door Jean-Pierre Fuéri naar aanleiding van de verschijning van Largo Winch 17: Zwarte Zee. Alle antwoorden komen van Philippe Francq, drie keer aangevuld met extra commentaar van Jean Van Hamme.   COMMENTAAR BIJ PAGINA 26 Over de reeks: "Niet iedereen heeft de kans om twintig jaar lang een verhaal te kunnen vertellen. Veel series houden ermee op na desinteresse bij het publiek of omdat de tekenaar er geen zin meer in heeft. Een langlopende serie is een echt cadeau." Over Christel: "Largo ontmoet opnieuw Christel uit deel 2. Toen was ze achttien jaar, hij zeventien. Personages terugzien na zo'n lange periode is spannend. Men heeft de indruk dat ze ondertussen een echt leven hebben geleid. Christel heeft niet meer hetzelfde vlakke gezicht dan als achttienjarige. Hier spelen we met de tijdparadox. Er is niet echt twintig jaar verstreken. Jean gaf een precieze tijdsduur, maar ik verkoos om Largo het over "al zo lang geleden" te hebben. Nu moet het zo'n dertien à veertien jaar later zijn dan het begin van de serie. Het maakt nu van hem, laten we zeggen, een dertiger." Jean Van Hamme over de hereniging met Christel: "Largo is opnieuw te zien in Zwitserland, waarom zou ik 'm dat pleziertje niet gunnen om Christel opnieuw te ontmoeten? In het vervolg, waarin hij vastzit op een containerschip, zal hij niet veel kansen hebben om van de grond te gaan. Iedereen ontmoet op een dag wel eens iemand van wie hij jaren geleden hield. Het verschil is dat wij, als getrouwde en keurige heren, er niet ook nog eens mee in bed duiken." Over dokter Stroegl: "Ik hield veel van de ontmoeting van Largo met dokter Stroegl. Hij was de vertrouwensman van zijn vader en Largo weet dat hij 'm enkel zou verraden onder dwang. Daarom wil hij zijn vel niet. Wanneer de man doorslaat en zijn angst toont, schenkt Largo 'm een glimlach. Hij is geen agressieve persoon. Ik heb trouwens nog niet eerder zoveel elkaar omhelzende of elkaar complimenterende personages getekend. Deze twintigste verjaardag maakt Jean wat sentimenteel. Nochtans is de huwelijksscène niet zo onschuldig en zal het nog doorwerken in het volgende deel. Geduld..." Over nieuwe lezers: "Nieuwe lezers zullen niet weten dat de bruid blind is, noch dat Freddy de ex-piloot is van Largo. De lezer zal het pas te weten komen als de nieuwsgierigheid het wint en hij de voorgaande albums leest. Dat heb ik wel graag. Ik heb Kuifje niet in chronologische volgorde gelezen. De ontmoeting met kapitein Haddock in De Krab met de Gulden Scharen verraste me pas veel later."   COMMENTAAR BIJ PAGINA 27 Over Simon: "Simon is de enige met wie we pret kunnen beleven. Alle andere personages zouden hun geloofwaardigheid verliezen. Op het einde bevindt hij zich in een lastig parket. Maar de grappen houden daarmee niet op, beloofd!" Over Luzern: "Ik overnachtte op mijn derde of vierde in Luzern. Mijn herinneringen zijn dus nogal vaag. Daarom ging ik een tiental dagen op reportage en huurde een helikopter (Philippe Francq is een gebrevetteerd piloot, red.) om enkele luchtfoto's te nemen. Het gebouw in de laatste prent is typisch voor Luzern. Het historische stadsgedeelte is prachtig. De huizen zijn, zoals op vele andere plaatsen in Duitsland, beschilderd van het voetpad tot de kroonlijst. De schilderijen vertellen de geschiedenis van de stad en dat alles met tekeningen van een ongekende finesse. Ik geef de raad om bij een bezoek aan Luzern er zeker te passeren. Misschien niet voor tien, maar voor een dag of twee-drie." Over het knipoogje naar Kuifje: "Men zal me ongetwijfeld vragen of de vier pagina's die ik minder moest tekenen (want die worden ingepalmd door een brief van Largo Winch aan zijn werknemers en door een interview in een tijdschrift, red.) mooi meegenomen waren. In een boek maakt dat niet veel uit, maar de sequentie met teksten amuseerden me want het deed me een beetje denken aan De Scepter van Ottokar waarin Kuifje op het vliegtuig een brochure leest over Syldavië, "het koninkrijk van de zwarte pelikaan". Jean kennende twijfel ik er niet aan dat het een knipoogje is." Jean Van Hamme over de tekstpagina's: "Ik had een probleem. Largo aan het hoofd van een economisch imperium kon de crisis van eind 2008 niet zomaar negeren. Maar ik wilde er ook niet het onderwerp van het verhaal van maken. Uit ervaring weten we dat de albums die het best lopen meer gericht zijn op actie en minder op het financiële aspect. Een brief van Largo aan zijn personeel legt eenvoudig de crisis uit. Vervolgens leek een interview in een prestigieus tijdschrift waarin Largo zijn oplossingen duidt me een goed antwoord. Minder geïnteresseerde lezers kunnen meteen in het verhaal duiken over de wapenhandel op de Zwarte Zee dat strikt genomen niets te maken heeft met de economisch crisis." Over wereldverbetering: "Die pagina's met uitleg zijn een uitstekend middel om Largo's houding tegenover de economie te situeren. Ze tonen aan hoe een miljardair probeert de economische malaise op te lossen. Hij verlaagt de hoogste salarissen en durft een rechtvaardige handelswijze te hanteren. Je vindt weinig tot geen stripauteurs die rechts of extreemrechts zijn. Ze neigen allen naar links. In fictie is alles toegelaten, we kunnen het ons permitteren de wereld een beetje te verbeteren."   COMMENTAAR BIJ PAGINA 28 Over Silky Song: "De reactie van Christel in prent 3 maakt aan nieuwe lezers duidelijk dat, zonder verder meer over haar te weten, Siky, de piloot van Largo, het voor de vrouwtjes heeft. Deze vrouw is een fenomeen. Ze heeft geen klassieke uiterlijkheden van een pin-up en spreekt veel mannen in mijn entourage aan. Veel van hen vragen me of ze is geïnspireerd op een echte vrouw. Eigenlijk willen ze allemaal haar nummer hebben. Haar grootste fan is wellicht Yves Legrain Christ, de regisseur van Largo, de documentaire film over de making of van een van onze albums." Over het prikkelen van lezers: "Hier zien we Largo en Christel voor en na het bedrijven van de liefde. Hetzelfde hebben we toegepast bij hun eerste ontmoeting in Groep W. Largo Winch is een serie voor het grote publiek waarbij het raadzaam is om enkel de fantasie van de lezers te prikkelen." Over erotische tekeningen: "Als ik op een dag beslis om al mijn erotische tekeningen te publiceren, dan toon ik enkel onbekende mannen en vrouwen, en zeker geen personages uit onze strips. Ik bezit nu al enorm veel kleine erotische tekeningen, soms uit mijn hoofd getekend, soms ook naar de natuur. Het gebeurt dat ik volgens de inspiratie van het moment, een beroep doe op modellen."   COMMENTAAR BIJ PAGINA 29 Over boten: "Dit eigenaardige rode gebouw is een van de talloze kleine garages voor boten die je kan ontdekken aan de oevers van het meer van Luzern. Ik toon graag de relaties tussen personages, maar ik waardeer ook erg decors om de realiteit van een een stad te tonen. Dat heb ik geprobeerd voor Luzern zoals ik op een andere manier probeerde voor Hongkong in De Weg en de Deugd. Door te wandelen langs het meer sta je te kijken van de grote witte boten die dienst doen als autobus die toeristen vervoeren of gewoon mensen die boodschappen willen doen in Luzern. Ze varen langs alle dorpen in debuurt." Over de zee: "Bepaalde scèenes die Jean schrijft hebben geen decoromschrijving. Daardoor kan ik zelf iets uitdokteren. Hier heb ik ook de vrijheid genomen om mijn voorkeur voor water en boten te demonstreren. Ik vroeg trouwenscaan Jean of het mogelijk was om het verhaal van het nieuwe tweeluik deze keer op zee te laten afspelen. Daar kwam het idee voor de wapenhandel op de Zwarte Zee vandaan. Maar op de laatste prent na, met een van Turkije wegvarend containerschip, bleef ik op mijn honger zitten. Ik kon gelukkig nog mijn hartje ophalen aan het meer van Luzern. Jean heeft me beloofd dat het volgende deel zich vooral op zee afspeelt!" Over de laatste plaat: "Kunnen we afsluiten met een lach? Iedereen denkt dat van zodra de laatste plaat is afgewerkt ik mijn tekentafel opruim, terug naar de orde van de dag overga of op vakantie trek. Niets is minder waar. Wat volgt is de promotie voor het album (die Philippe Francq deze keer ook brengt naar de Boekenbeurs van Antwerpen, red.). En ik heb vaak meer werk na het afwerken van een album dan ervoor!"