Nieuwsgierigheid
De cover is naar mijn mening in eerste instantie de blikvanger van een boek. Zeker bij wat minder bekende tekenaars bepaalt het in belangrijke mate of iemands nieuwsgierigheid wordt geprikkeld en of diegene besluit om het boek te pakken en eventueel te kopen.

Voor Scherven wilde ik een cover maken dat enerzijds de tijdgeest goed zou verbeelden en anderzijds krachtig over zou komen, zodat de winkelbezoeker benieuwd zou zijn waar het over ging.

Inspiratie
Evenals bij de inkleuring van het verhaal heb ik me hierbij laten inspireren door de propagandaposters uit de dertiger en veertiger jaren. Het spel van licht en schaduw, het iconische en bijna heroïsche zijn daarbij de vertrekpunten geweest.

Met één verschil: binnen in het boek gebruik ik in de platen zwarte lijnen. Op de cover heb ik het beeld helemaal gemaakt uit kleurvlakken. Daardoor krijgt het nog meer een posterkarakter. Ook in kleurgebruik, lettertype en grafische vormen hebben de affiches me geïnspireerd.

ICONISCH EN BIJNA HEROÏSCH

Beeld
De tekening van de hoofdpersoon Victor verbeeldt een sleutelscène in het verhaal. Nadat hij in het begin van de oorlog nogal passief was, besluit hij na een aantal dramatische gebeurtenissen het heft in handen te nemen en in actie te komen.
We zien hem met verbeten trek op het gezicht hardtrappend terugfietsen, zijn geboortedorp achter zich latend. Terugfietsen waar naartoe? Naar de plaats waar hij aan het begin van de oorlog was.

De Duitse bommenwerpers hoog in de lucht zijn eveneens op weg en versterken de oorlogssfeer.

Natuurlijk heb ik een aantal schetsen gemaakt. Niet heel veel, ik had het goede beeld eigenlijk vrij snel te pakken: krachtig, enigzins van onderaf, met een door de bomen versterkt perspectief, het vlakke Hollandse landschap op de achtergrond.

EEN AANTAL SCHETSEN VOOR DE COVER

Ik heb het idee dat mijn vakmanschap en ervaring als ontwerper van verpakkingen me hierbij helpen. Bij een verpakking moet je namelijk de essentie van de boodschap ook op een aantal vierkante centimeters verbeelden.

Referentiemateriaal
Ik had al referentiemateriaal dat als voorbeeld diende voor het dorp waar Victor woonde. Een klein dorpje in het westen van Nederland met een paar huisjes, een karakteristiek kerkje, gelegen tussen landerijen. Voor de fiets ben ik op internet op zoek gegaan naar een model uit de dertiger jaren. Ik stuitte op de Simplex Neo die veel werd gebruikt in de oorlog. Een robuust rijwiel met de karaktervolle "S" op de voorkant.

HET DORP VAN VICTOR

DE SMPLEX NEO MET DE KARAKTERISTIEKE "S"

Kleurgebruik en grafische vorm
Ik wilde graag krachtige, warme en impactvolle kleuren gebruiken. Victor draagt een bruin kostuum, de fiets is donkerbruin tegen zwart aan en de kleuren van het landschap zijn natuurlijk. Voor de lucht heb ik zowel blauw als oranje geprobeerd. Mijn keuze is op de laatste kleur gevallen omdat die warmer maar ook dreigender was. Mooie bijkomstigheid is dat oranje ook nog typisch Nederlands is. Om dat nog te versterken, heb ik de tekst in rood, wit en blauw gezet. Mooie, helder kleuren geplaatst op een donkerbruin vlak. Het vlak is 'gekwast' waardoor de kracht en dynamiek toenemen. Het donkerbruin laat de andere kleuren bovendien nog mooier tot zijn recht komen.

EEN BLAUWE OF ORANJE LUCHT

DE BELANGRIJKSTE KLEUREN

Lettertype
Ik heb voor de titel op de cover verschillende lettertypes onderzocht. Moest het woord een enigszins ruw en aangetast karakter hebben? Of moest het lijken alsof het woord met een glasscherf geschreven was? Uiteindelijk heb ik gekozen voor een stevige letter die het 'propagandapostergevoel' versterkt, maar toch van deze tijd is.

LETTERTYPES VOOR DE TITEL VAN HET BOEK

Over de cover heb ik uiteraard goed nagedacht. Mijn doel was om op te vallen tussen het grote aanbod aan boeken, de sfeer van de tijd goed te treffen en de nieuwsgierigheid op te wekken van de winkelbezoeker. Zodat die het boek pakt, nieuwsgierig is naar het verhaal en... inderdaad.

Ik hoop van harte dat dat gelukt is!

Scherven ligt nu in de winkel.

DE UITEINDELIJKE COVER

Wil je meer over Scherven weten?
Kijk eens op de weblog: www.erikdegraafcomics.blogspot.com

Emotie
Emotie is een prachtig middel om met een verhaal de lezer te raken. Emotie kent vele kanten en in Scherven zijn er meerdere terug te vinden. Het is een verhaal waarin bijvoorbeeld verdriet, plezier, angst, boosheid en wanhoop zijn terug te vinden.

Ik vind het een uitdaging om dat zo duidelijk en pakkend mogelijk in beeld te brengen.

Met film heeft een regisseur extra elementen zoals beweging en geluid tot zijn beschikking. Dat kan een bepaalde scene een enorme hoeveelheid kracht geven.

Bij een strip ontbreken die mogelijkheden, maar 't mooie is wel dat je als tekenaar moet proberen een bepaalde emotie in één of meerdere beelden te vangen. Bovendien kan de lezer tussen de plaatjes zijn eigen fantasie hebben en zo zijn eigen beelden 'maken'.

Inzoomen
Om de essentie van een scène te vangen, pas ik onder andere het inzoomen toe dat uiteraard bekend is uit de film. Als je dat in een strip doet, is het bijzondere eigenlijk dat je het beeld bevriest zodat de toeschouwer het stilstaande plaatje goed op zich in kan laten werken. Daardoor wordt de impact van het getoonde naar mijn mening vergroot.

INZOOMEN OP TEDERHEID

In mijn Herinneringen-trilogie heb ik al gebruik gemaakt van close-ups, achteraf gezien misschien soms wat te veel. In Scherven heb ik het inzoomen functioneler ingezet, als het echt een krachtiger beeld opleverde. Afgewisseld met medium shots en long shots werken die kleine momenten des te sterker.

CLOSE-UPS VAN ANGST EN SADISME

Ik heb het idee dat mijn vakmanschap en ervaring als ontwerper van verpakkingen me hierbij helpen. Bij een verpakking moet je namelijk de essentie van de boodschap ook op een aantal vierkante centimeters verbeelden.

DE GELIEFDEN NOG ONBEZORGD OVER HET UITBREKEN VAN DE OORLOG

Stilstaande beweging
Een andere manier om iets kleins op een krachtige manier in beeld te brengen, vind ik de 'stilstaande beweging'. In een aantal opeenvolgende plaatjes gebruik ik beelden die niet heel veel van elkaar verschillen, samen een actie of emotie laten zien en haast werken als een slow motion-opname.

DIALOOG TUSSEN VICTOR EN ESTHER IN KLEINE, INTIEME BEELDEN

Naar mijn mening versterkt zo'n manier van verbeelden de impact van zo'n scène. Persoonlijk vind ik Chris Ware en ook Seth meesters in deze techniek binnen het beeldverhaal.

STILSTAANDE BEWEGING — DE SPANNING LOOPT OP

Scherven is een verhaal geworden met verschillende kanten. Het bevat soldatenhumor, verdriet over verlies, de angst van jonge mannen, boosheid en verslagenheid, bravoure tegen beter weten in en wanhoop vanwege uitzichtloosheid. Ik heb geprobeerd de echte emoties van gewone mensen die de oorlog doormaken klein te houden, maar ze wel zo krachtig mogelijk in beeld te brengen.

Wil je meer over Scherven weten?
Kijk eens op de weblog: www.erikdegraafcomics.blogspot.com

Sfeer
Sfeer vind ik een erg belangrijk element in een verhaal. Ik kan geraakt worden door de sfeer in een strip, zoals bijvoorbeeld door het gebruik van zwart en wit in de verhalen van Comès en Chabouté. Of door de prachtige nostalgische duotone tekeningen van Seth, het kleurenpalet van Enki Bilal. Kleurgebruik en lichtopvatting geven naar mijn mening een extra dimensie.
Sfeer kan er voor zorgen dat een lezer compleet het verhaal ‘ingezogen’ wordt, hij als het ware wordt meegenomen naar de tijd waarin het verhaal zich afspeelt.
In mijn Herinneringen-trilogie heb ik elk verhaal haar eigen kleurtonen gegeven met als doel de sfeer van de jaren 1960 en 1970 zo goed mogelijk te treffen én het karakter van het verhaal kracht bij te zetten.

Licht
In een strip kun je ook licht een rol laten spelen dat bijdraagt aan de beleving van het verhaal. Een spel van licht en schaduw kan prachtige beelden met veel zeggingskracht opleveren. In Scherven heb ik daar bewust gebruik van gemaakt.
Daarbij heb ik me laten inspireren door de propagandaposters uit de Tweede Wereldoorlog. Bij die affiches werd vaak gebruik gemaakt van sterke contrasten, alsof er fel zonlicht op de onderwerpen scheen. De beelden kregen daardoor een krachtig, bijna heroïsch karakter. In Scherven heb ik daar mijn eigen vertaling aan gegeven. Het licht en de schaduwen zijn helder en krachtig. Volgens mij zorgt dat voor goed ‘leesbare’ platen en geeft het hier en daar de nodige dramatiek.

PROPAGANDAPOSTERS ALS INSPIRATIEBRON

In het begin van het werken aan Scherven tekende ik — voordat ik begon met inkleuren — de schaduwen met grijs potlood in mijn geschetste pagina’s. Dat kostte me vrij veel tijd. Later had ik er zoveel handigheid in dat ik de schaduwen er meteen tijdens het inkleuren in tekende.

SCHADUWEN INGETEKEND IN DE PAGINASCHETSEN

Kleurpaletten
Hoewel je in zwart-wit prachtig en sfeervol tekenwerk kunt maken, werk ik tot nu toe nog steeds in kleur, maar ik wil zeker nog eens een strip in zwart-wit maken. Naast licht helpt kleur sterk bij het brengen van sfeer in verhaal.
Voor Scherven heb ik er op een zeker moment voor gekozen om elke periode van het verhaal haar eigen kleurpalet te geven. Enerzijds om het karakter van zo’n periode te versterken, anderzijds om de lezer te helpen door het verhaal — waarin heen en weer wordt gegaan in de tijd — te navigeren.
Ruwweg zou je het verhaal in drie tijdvakken kunnen opdelen: de periode vóór de oorlog, de mobilisatietijd en de oorlog zelf en de tijd erna.
De gebeurtenissen vóór de inval van de Duitsers zijn gemaakt in zwart-wit. De mobilisatieperiode en de oorlog zelf in sepiatinten en de tijd na 1945 kent ‘vergrijsde’ full colour-tonen.
Ook hierbij heb ik me laten inspireren. Zwart-wit- en sepiafoto’s waren natuurlijk gangbaar in de jaren 1930 en 1940. Daarnaast werd ik getroffen door de manier waarop er in de televisieserie Heimat gebruik werd gemaakt van zwart-wit en kleur. Naarmate het verhaal vordert en de jaren voorbijtrekken, veranderen de filmbeelden langzaam van zwart-wit naar kleur.
Tot slot: in en aan het eind van de oorlog verschenen er kleurenfoto’s in prachtige tonen. Foto’s met ‘grijzige’ kleurnuances die haast het voorzichtige vertrouwen in een goede afloop van het conflict leken te symboliseren. Zo’n kleurenpalet heb ik gebruikt voor de scènes in Scherven die zich na de oorlog afspelen.

ZWART-WITFOTO UIT DE JAREN VÓÓR DE OORLOG

SEPIAFOTO VAN MIJN MOEDER, UITGEDOST ALS SOLDAAT

HEIMAT ALS INSPIRATIEBRON

KLEURENFOTO'S UIT DE OORLOG

Authentiek
Om het authentieke gevoel in Scherven compleet te maken heb ik tot slot een fijne korrelstructuur in de ingekleurde pagina’s gebracht. Het doet enerzijds denken aan oude foto’s, anderzijds appelleert het aan een nostalgische papierstructuur. Met de combinatie van licht, kleurgebruik en een korrelstructuur hoop ik de lezer van Scherven mee te nemen naar de tijd waarin het verhaal zich afspeelt. Als dat lukt ben ik in mijn opzet geslaagd."

ZWART-WIT VOOR DE VOOROORLOGSE PERIODE

SEPIA VOOR DE OORLOGSJAREN

VERGRIJSDE KLEURENBEELDEN NA DE OORLOG

Wil je meer over Scherven weten?
Kijk eens op de weblog: www.erikdegraafcomics.blogspot.com

Fascinatie
Als klein jongetje was ik al gefascineerd door de Tweede Wereldoorlog. Boeken als Reis door de Nacht, Oorlogswinter en Engelandvaarders verslond ik. De oorlog heeft natuurlijk verschrikkelijke kanten, maar toch was er bij mij ook belangstelling voor een andere kant, al besefte ik dat pas op latere leeftijd.
De fascinatie voor het heldendom van de gewone burger: iemand die Joden onderdak verleende of mannen en vrouwen die in het verzet gingen.
Gewone mensen die streden voor hun vrijheid en in het geweer kwamen tegen de Duitse bezetter. Films als Soldaat van Oranje, De Aanslag en Pastorale ’43 wakkerden die fascinatie nog verder aan.
Tijdens het werken aan mijn Herinneringen-trilogie speelde ik reeds met de gedachte om een verhaal over de Tweede Wereldoorlog te maken. Over wat die oorlog met gewone mensen deed, over de keuzes die ze moesten maken, het verlies dat ze leden, over de dilemma’s en twijfels die ze kenden. Het verhaal van Scherven is vervolgens langzamerhand ontstaan en gerijpt. Deels gebaseerd op fantasie, maar ook op ware gebeurtenissen.

Fictie
Eerst was er het idee van de twee geliefden Victor en Esther. Zij verliezen elkaar aan het begin van de oorlog uit het oog. Hij, soldaat, vecht aan het front tegen de Duitsers. Zij, een uit Duitsland gevluchte Joodse, moet van haar vader op een veilige plek onderduiken met haar moeder en zusje. Pas een jaar na het eind van de oorlog vinden Victor en Esther elkaar terug, op een begraafplaats...
Ze vertellen elkaar hun belevenissen en ontdekken langzamerhand dat ze beiden veel hebben doorstaan en zijn kwijtgeraakt.
In de loop van het verhaal leer je als lezer de beide karakters beter kennen. Victor is aanvankelijk timide en passief, maar in het verloop van de oorlog begint in hem boosheid te borrelen. Esther, vóór de oorlog vrolijk en zelfbewust, is door alle gebeurtenissen veranderd in een cynische en verbitterde vrouw.

SCHETSEN VAN DE PERSONAGES

VICTOR EN ESTHER IN ZWART-WIT   KLEURENSTUDIES

Factie

OOM GIJS

Het waargebeurde deel van het verhaal zit ’m in de aanloop naar de oorlog en de vijf dagen in mei 1940 toen het Nederlandse leger vocht tegen de Duitsers die het land waren binnengevallen.
Toen ik mijn Herinneringen-trilogie had afgerond, ben ik op bezoek gegaan bij de man die mij in mijn jeugd had aangespoord om iets met mijn tekentalent te doen. Hoewel hij niet een echte oom was noemde ik hem oom Gijs. Hij was een van de Nederlandse soldaten die tijdens de mobilisatie en de meidagen van 1940 gelegerd was in het dorpje onder de rook van Rotterdam waar mijn grootouders woonden: Smitshoek. Het onderdeel waar hij toe behoorde, moest met luchtafweergeschut het belangrijke Rotterdamse vliegveld Waalhaven verdedigen. Het waren allemaal jongens van begin twintig jaar, over het algemeen niet goed getraind en uitgerust met veelal verouderde wapens.
Toen ik hem vertelde dat ik met de gedachte speelde om een strip over de Tweede Wereldoorlog te maken, haalde hij meteen allerlei foto’s en documentatie tevoorschijn en begon over zijn belevenissen als soldaat te vertellen. Hij bezat ook een beknopt dagboek over de meidagen van 1940. Ik vroeg hem of ik de belevenissen van hem en zijn medesoldaten mocht verwerken in mijn verhaal. Hij stemde volmondig toe.
Ik heb hem het uiteindelijke resultaat niet meer kunnen laten zien. Niet lang na mijn bezoek overleed hij...

DE JONGE SOLDATEN BOUWEN HUN BARAKKEN

MIJN OMA AAN TAFEL MET EEN AANTAL SOLDATEN

HET DAGBOEK EN DE MOBILISATIEOPROEP VAN OOM GIJS

Voorwerk
Voordat ik startte met het tekenwerk heb ik uiteraard eerst een uitgebreid, goed doortimmerd scenario geschreven en karakterschetsen gemaakt. Om me goed in het verhaal en deze periode uit de geschiedenis in te leven, heb ik bovendien veel boeken gelezen en films en documentaries bekeken. Daarnaast heb ik van alle hoofpersonen zogenaamde collageportretten gemaakt, helemaal in de sfeer van de tijd waarin Scherven zich afspeelt. Ik wil namelijk graag dat de lezers van Scherven het verhaal beleven alsof ze er zelf bij zijn."

COLLAGEPORTRETTEN VAN VICTOR, ESTHER EN CHRIS BENDER

Wil je meer over Scherven weten?
Kijk eens op de weblog: www.erikdegraafcomics.blogspot.com