Onderstaande bijdrage van Paul Giner verscheen eerder in het Franse stripmaandblad Casemate nummer 43 van december 2011.

COMMENTAAR BIJ PAGINA 38

Over het tekenen afleren: "Mijn tekenstijl is oorspronkelijk nogal levendig, met de bedoeling dichtbij Régis Loisel aan te leunen, Laurent Vicomte daarentegen is behoudsgezind. Zelfs als hij losjes tekent, blijft het licht en heel mooi. Ik moest eigenlijk het tekenen afleren om zijn stijl te verwerken, zijn manier van dingen te bekijken, een verhaal te vertellen, een beeld te kadreren. Dat was niet vanzelfsprekend, zelfs wat pijnlijk want twee totaal tegenovergestelde werelden moesten samen functioneren."

Over leedvermaak: "Op deze pagina, die ik zonder een storyboard van Laurent heb getekend, moeten we terug naar het verleden na de flashback op pagina 3 en 36. Om een stijlverschil te vermijden gebruikte ik de beelden van de eerste pagina opnieuw, zonder de kaderring te veranderen. Ik had die kunnen copypasten op de computer, maar ik ben geen striptekenaar geworden om dat te doen. Uit respect voor het publiek heb ik de prenten hertekend op basis van de tekeningen van Laurent die ik heb verkleind. Ik heb ze op kalk overgetekend alsof ik een potloodtekening in inkt zou zetten. Ik had leedvermaak met mezelf door in die veel kleinere prenten eenzelfde intensiteit te leggen die Laurent in zijn grote prenten gaf. Op een bepaalde manier wilde ik hem doorgronden."

Over symmetrie: "Ik heb enorm veel respect voor de tekeningen en voor de mooie pagina. Deze is nauwgezet opgebouwd, langs alle kanten symmetrisch. In de voorlaatste prent is het gezicht van Bertille vollediger te zien dan op de plaat van Laurent. Misschien omdat ik er simpelweg meer plaats voor had. Misschien had ik het camerastandpunt meer naar achter moeten leggen voor een beter effect na de voorgaande prent. Misschien gêneerde haar afgesneden mond op de plaat van Laurent me ook."

COMMENTAAR BIJ PAGINA 39

Over gekrenkte trots: "Sasmira is aangetrokken door Stan. Ze negeert het feit dat Bertille en hij uit de twintigste eeuw komen — 1996 ten tijde van het eerste verhaal. Vandaar dat bepaalde gebaren, de manier waarop ze handelen, hun woordenschat niet overeenkomen en mysterieuzer zijn. Dat interesseert haar en trekt haar aan. Probleem: Stan is verliefd op Bertille, hij gooit zich voor haar voeten en zegt haar dat hij haar nooit in de steek zal laten. Sasmira's reactie is subliem wanneer ze beseft dat Stan geen gevoelens voor haar heeft. Haar vrouwelijke trots is gekrenkt, ze verliest een beetje de controle. We ontdekken een Sasmira die we nog niet kenden."

Over jurken en korsetten: "Ik heb deze plaat drie keer hertekend. De jurken zijn een nachtmerrie om te tekenen. Ik heb ze op mijn eentje moeten storyboarden, heb die aan Laurent getoond en we hebben ze herwerkt zonder de algemene structuur uit het oog te verliezen. Hij wees me erop de jurk niet te lang te maken. Hij doet het al tien jaar lang, ik begon nog maar pas met het tekenen van jurken en kantwerk. Het is een werk om je haar bij uit te trekken. Om een jurk goed te laten bewegen, moet je begrijpen hoe weefsels functioneren. Wist je dat vrouwen met een korset niet naar het toilet mochten zonder de toestemming van hun man? Laurent legde me uit dat ze het korset niet zelf konden verwijderen. Als je het al niet ziet in dit soort scènes in Sasmira, hield ik het wel steeds in mijn achterhoofd bij het tekenen."

Over scannen en printen: "Ik maak mijn storyboards op kleine velletjes die ik vervolgens scan. Nadat ik ze uitvergroot op het formaat van de tekenplaat voeg ik er de tekstballonnen aan toe op de computer. Ik maak daar een print van en teken die over op kalkpapier. Mijn potloodversie scan ik ook in om er de teksten aan toe te voegen. Als ik daar tevreden over ben, print ik het opnieuw uit in blauw om het te inkten!"

COMMENTAAR BIJ PAGINA 40

Over de limieten van het realisme: "Omdat Sasmira een heel realistische serie is, zijn grote neuzen en terugwijkende kinnen uit den boze. Laurent Vicomte zei me dat Régis Loisel een grote marge heeft om in te manœuvreren bij het tekenen terwijl wij beperkt zijn door het realisme. Van de personages die ik me eigen moest maken, was Bertille het makkelijkst en ik begin nu pas Stan onder de knie te krijgen. Sasmira daarentegen is onmogelijk om te tekenen. Ze is een bijzonder personage, ik moest haar van ver zoeken om haar te beheersen, en dat vergde enorm veel tijd."

Over de echte Sasmira: "Sasmira bestaat werkelijk voor Laurent. Ze is terug te vinden in iemand die Laurent nauw aan het hart ligt, maar ik ken haar niet. Als hulpmiddel heb ik alle gezichten van Sasmira die door Laurent zijn getekend op een blad verzameld. Veel waren het er niet! Net zoals bij de andere personages probeerde ik haar te incarneren zoals ik haar begreep."

Over moeilijke haren: "De kapsels? Een verschrikking, net als de jurken! Laurent vertrouwde me toe dat de haren de gemoedsgesteldheid van de personages weergeven. Het maakt deel uit van de symboliek. Je krijgt het niet voor niets."

Over de intelligentie van de lzeer: "Sasmira doet een beroep op het intellect van de lezer. Op die manier werkte ik de eerste vier prenten uit, met een spel van blikken vol zinspelingen wanneer Sasmira en Prudence elkaar kruisen. Het is erg gespannen, je ziet nergens de ogen van Sasmira, zelfs al voel je aan welke blik ze mogelijk heeft. Ik ben trots op deze scène die ik alleen heb ontworpen. Ik heb vertrouwen in de intelligentie van de lezer. Sasmira is allesbehalve makkelijk, allesbehalve gratuit, allesbehalve opgediend op een gouden dienblad."

COMMENTAAR BIJ PAGINA 41

Over kiezen: "'Strips tekenen is kiezen', zegt Laurent Vicomte. Kiezen kan lang duren. Prent 4: ik plaatste de schreeuw buiten de kader zodat het niet in dovemansoren valt. Door de kader te onderbreken, komen we in de ruimte die toebehoort aan de lezer. We doorbreken de codes en de schreeuw klinkt luider. Laurent deed het ook eens in het eerste deel. In prent 3 vond hij dat de klap van Prudence aan de harde kant is,. Ze slaat bijna haar hoofd eraf. Om een vrouw te slaan die buiten bewustzijn is gevallen, kan ik je verzekeren dat je toch moet doorslaan!"

Over het nut van het zwarte kadertje: "Hoewel ik er niet van houd om een zwart kadertje te gebruiken om een tijdssprong aan te duiden, versterkt het in dit geval toch het duistere Egyptische standbeeld in de prent erna. Enerzijds draagt het beeld een kind en anderzijds draagt Stan Bertille. Het beeld is donker, net zoals Stan die in de schaduw staat. Daar wilde ik mee spelen."

Over waanzinnige documentatie: "Ik ben niet op onderzoek getrokken naar Egypte, maar ik maakte gebruik van de waanzinnig door Laurent Vicomte verzamelde documentatie. Hij heeft talloze boeken tjokvol post-its met notities sinds het prille begin. Ik heb lang niet alle boeken gelezen, maar ik heb veel van Egypte geleerd door ervover te praten met Laurent."

Over de platen van Vicomte: "De platen die zijn getekend door Laurent zijn mooi en emotioneel beladen. Als hij een plaat inktte, was er niets op af te dingen. Geen enkel moment heb ik eraan gedacht er iets aan te veranderen. Ik heb een enorm veel respect voor Laurent Vicomte en zijn werk."