Bruno Duhamel over #nieuwcontact_	08/02 TOP
Onderstaande bijdrage van Paul Giner verscheen eerder in het Franse stripmaandblad Casemate nummer 128 van augustus-september 2019. Over tweehonderd personages: "Hoewel ik Normandië en diens kliffen graag tekende voor Nooit, kwam #nieuwcontact_ meer tot stand door een idee en thema's dan een bepaalde zin om iets te tekenen. Om me niet verloren te tekenen in scènes et menigtes en massascènes op 64 pagina's dacht ik eraan mijn scenario toe te vertrouwen aan een tekenaar, uit vrees dat het te moeilijk zou zijn om het zelf te tekenen. Ik heb er uiteindelijk voor gekozen om het zelf te tekenen. Ongeveer tweehonderd personages was eigenlijk maar voor één prent." Over een Schotse Guust Flater: "Ik herinner me niet dat ik veel voorstudies heb getekend voor Doug. Ik wou een beer, iemand die extreem verlegen is, iemand die het moeilijk heeft om extravert te zijn, een kast, en dus verstopt onder zijn lange haren en achter zijn muts en baard. Ik heb 'm ros gemaakt om met het cliché van een Schot te spelen, ook al is hij alles behalve gespierd en heeft hij geen potige benen, laat staan dat hij een kilt draagt. Hij is een soort Schotse Guust Flater die een beetje op mij lijkt in vroegere tijden." Over het wezen: "Voor het wezen zag ik een dinosaurus met schubben of een monster uit een Amerikaanse superproductie niet zitten. Ik heb daarom een soort kwal, een dinosaurus en een kikker gemengd voordat ik honderden tentakels over zijn hele lijf toevoegde. Zo werd het een soort Godzilla-smurf. Ik was misschien wat geïnspireerd door de dieren in de tekenfilms van Miyazaki, met het voorbeeld van de piloot met het varkenshoofd in Porco Rosso, waarbij ik evolueerde naar een realistischer wereldje. Dit soort overlap werkt heel goed." Over de manier van werken: "Mijn tekenstijl voor #nieuwcontact_ zit tussen het nagenoeg realistische van De Terugkeer en de dikkeneuzenstijl in Nooit. Om er een detectivekantje aan te geven, dat grafisch gezien zwaarder is, heb ik gekozen voor een zwartere inking en een dikkere lijnvoering. Mijn manier van werken evolueert niet veel naargelang de projecten. Ik schrijf het scenario pagina per pagina, bekijk prent mer prent, zoals hier, ik teken dan de bladschikking in potlood voor het hele album en discussieer erover met Hervé Richez en Olivier Supice (uitgevers bij Bamboo, nvdr) om me ervan te verzekeren dat alles goed leesbaar is. Ik begin dan mijn werk in het net uit te werken, in inkt, en kleur het in op de computer." Over de golvende prent: "Op het moment dat ik deze scène schreef, zag ik al de golvende prent, met Doug die onder invloed is van de kalmerende middelen, voor me. Ik heb het misschien al gebruikt in een vorig album. Ik heb het misschien van iemand anders geleend. Ik ben hoogstwaarschijnlijk niet de eerste die de kleur weglaat en de achtergrond volledig vervormt. Alleen in een stripverhaal kan je zoiets doen." Over golven: "Van bij het begin wist ik dat #nieuwcontact_ een verhaal over golven en schokgolven zou zijn. Ik heb er daarom ook in het logo van het sociale netwerk TwisTer geplaatst. Ze geven ook de WiFi-golven weer en wekken de paranoia van meer en meer mensen op die graag uit die stralingen, informatiestromen, golven verontwaardiging en woede willen wegtrekken. Ik was er ook een van. Nu zet ik 's nachts mijn computer uit." Over afwijking: "De affiche van Yellowstone roept mijn zin op om weer een western te maken — waar ik nu aan werk — en het maakt ook weer deel uit van het afwijkende van deze Schot die alleen in het midden van de Highlands woont. Hij is niet het soort dat graag buren heeft." Over leesrichting: "Het is niet simpel om dit soort pagina zonder tekstballonnen in beeld te brengen. De eerste prent in de laatste strook, met een sfeertje uit een horrorfilm, was niet vanzelfsprekend, vooral door de beperkte ruimte en omdat het personage aan zijn computer zit met dat geforceerd licht. Vervolgens moet je ook opletten op de leesrichting die veel elementjes moet oppikken. In prent 1 de uploadbalk die naar de volgende prent leidt. In prent 2 een pijl die naar het logo van Twitter leidt. De cursor van de muis dient ook als aangever om te begrijpen wat er gebeurt. Meer dan een mise en scène gaat het om een volledige bladschikking." Over lettering: "Ik ben een fan van Franquin en een bewonderaar van mangatekenaars wier ideogrammen de beste onomatopeeën vormen. Ik letter alles met de hand, het maakt integraal deel uit van mijn tekenstijl, de letters op Dougs computerscherm incluis (voor de vertaling werd alles digitaal geletterd, nvdr)." Over vertraging: "Ik heb veel vertraging opgelopen voor dit album door uiteenlopende struikelblokken. Een ervan was dat ik uit mijn tekenatelier vloog door een nieuwe eigenaar. Toen ik een nieuwe werkplek zocht, besefte ik dat ik de middelen niet meer had om aan coworking of aan open space te doen door de uitzinnige prijzen in Parijs. De centen die ik al twintig jaar opzijzette, in de hoop er een vervallen huisje mee te kunnen kopen op het platteland, zijn opgegaan aan een minikamer van een goeie 4,40 m2. Daar kan ik tenminste niet uit weggestuurd worden! Tweeënhalve maand werk kwam er nog bij bovenop mijn vertraging die ik inhaalde met dagen van tien tot zestien uur doorwerken..." Over de Highlands: "Ik koos voor Schotland als locatie om naar het monster van Loch Ness te kunnen verwijzen, maar ook omdat ik wist dat er me scènes met enorm veel mensen te wachten stonden. Het was uitgesloten om al die mensen in een stad als New York te tekenen! Door de Highlands kon ik de decors vereenvoudigen en de eenzaamheid van Doug uitspelen. Hij wordt weldra geconfronteerd met de druk van sociale media. Beide zijn moeilijk om mee te leven." Over fake news: "Fake news op internet heeft iets angstaanjagends én fascinerends. Het heeft iets van een opflakkering van mondelinge tradities uit de geloofswereld. Opeens hebben boeken geen monopolie op de waarheid meer. Je hebt de indruk terug in de middeleeuwen te zijn, met mensen die graag hebben dat men hen verhalen vertelt, of die graag in Excalibur willen geloven, of in dingen die niets te maken hebben met wetenschap en het rationele. Realisten en atheïsten worden er gek van, maar ik denk dat het een fundamentele behoefte is van de mensheid. In niets geloven, doet hen doodgaan van verveling. Zonder het te beschouwen als een waarheid hebben we nood aan verhalen en het irrationele." Over sociale media: "Ik heb TwisTer gecreëerd omdat ik geen enkele zin had om zichtbaarheid te geven aan Facebook en Twitter, maar ook omdat ik geen eventuele rechtenproblemen zou hebben. Door zelf dat sociale netwerk uit te vinden, koos ik voor de veilige weg."

Bruno Duhamel over Nooit	30/05 TOP
Onderstaande bijdrage van Sophie Bogrow verscheen eerder in het Franse stripmaandblad Casemate nummer 111 van februari 2018. COMMENTAAR BIJ PAGINA 8 Over alle elementen: "Bijna alle elementen van het verhaal komen op deze vier pagina's voor. De vastberaden onafhankelijkheid van Madeleine en vooral de samenstelling van de locaties, de afstand naar het dorp, de klif en het huis dat hier voor het eerst opduikt. Tot hier weten we dat de burgemeester haar wil verhuizen, maar je zou nog kunnen aannemen dat het om andere belangen gaat." Over duidelijkheid: "Ik wil dat het meteen duidelijk is dat mijn verhaal niet helemaal realistisch is. Met de grappige locatie van het huis op de klif — een beetje zoals in de Pixar-film Up — en het kleine Disney-achtige wolkje geloof ik dat er geen twijfel mogelijk is." Over stijl: "Ik vertel graag alledaagse verhalen, een beetje bitterzoet op een grappige toon. Zoals Manu Larcenet met zijn De Dagelijkse Worsteling bijvoorbeeld, of de tekenfilms van Miyazaki. De lezer wordt niet afgeschrikt met een sobere tekenstijl, bij wijze van spreken verlies je je in het verhaal. De keerzijde van de medaille is dat uitgevers mijn tekenstijl kennen en ze de neiging hebben me soms te duwen in de richting van de klassieke Franco-Belgische, het soort grote avontuur in de stijl van Robbedoes en Kwabbernoot. Maar dat interesseert me niet zo erg." Over de kat: "Een gezelschapsdier bij een held plaatsen, is een klassiek gegeven. Daardoor kan de held tegen zichzelf praten zonder dat het belachelijk overkomt. Hier speel ik met het misverstand: spreekt Madeleine tegen haar kat of tegen haar onzichtbare man Jules? In tegenstelling tot Kuifjes Bobbie is de kat Balthazar geen antropomorf dier: hij praat niet, hij is niet speciaal slim. Hij is gewoon dik, vraatzuchtig, egocentrisch. Zonder de teelballen zou de kat van mijn zus zich in Balthazar moeten herkennen." COMMENTAAR BIJ PAGINA 9 Over de afsluiting: "De afsluiting van de tuin, die op een diepte uitgeeft zoals in tekenfilms van Tex Avery, geeft aan de grap een praktisch kantje. Het geeft heel precies aan hoe de klif in het album geleidelijk aan verder instort. Anders zou het niet erg leesbaar zijn. Een paaltje boven, al twee in de diepte, en het gaat maar door." Over medeplichtigheid: "Zoals in een stille film van Buster Keaton of Charlie Chaplin — hier dacht ik aan Modern Times waarin een geblinddoekte Chaplin in een groot magazijn via een lopende band langs tandwielen vliegt zonder een railing erlangs — bestaat het principe in een spel met medeplichtigheid van de lezer. De lezer kent het gevaar, Madeleine niet. Ze geeft al jaren de rozen water. Het is een mirakel dat ze nog niet de dieperik is in gevallen." Over de ballon: "Ploef! De ballon dient tegelijk als geluid en als richtingaanwijzer die aangeeft dat er iets belangrijks plaatsvindt aan de voet van de klif. Slim, hé?" Over de inkleuring: "Ik kleur altijd in met de computer en op scans van mijn geïnkte platen. Dat doe ik zelf. Ik kan het onmogelijk uitbesteden, ik heb de kleuren al te precies in mijn hoofd vanaf het uitschrijven van het scenario. Als ik het iemand anders zou laten doen, zou ik onmogelijk om mee te werken zijn! Enige verandering voor dit album is dat ik voor het eerst aquareleffecten heb gebruikt met doorzichtige kleuren die uitvloeien in plaats van vlakken. Ik heb bovendien de korrel van het papier mee ingescand die ik als een filter op de platen heb toegepast. Het resultaat is zachter en geeft er bijna iets tekenfilmachtigs aan." COMMENTAAR BIJ PAGINA 10 Over de bistro: "Deze bistro is een mengelmoes van de eeuwige, kitscherige visserscafés aan de kust en visrestaurants die aan de oude haven van Dieppe liggen... en de visserswinkel van mijn oom in Fécamp, vol valse vissen, duiktoestelen en roerwielen. Ik hou van deze plek." Over westerncodes: "De scène beantwoordt aan de codes van de western: de sheriff, sorry, de burgemeester komt binnen en vindt aan de bar een vreemdeling die zich uit als de held van het verhaal... Een heel efficiënte scène waarmee de fundamenten van het verhaal neergezet kunnen worden zonder zwaarwichtig te worden." Over stommiteiten: "Waarom een zwarte brandweer in het holst van Normandië? Om te breken met het regionale chauvinisme. En omdat ik nadrukkelijk een vreemd personage nodig had in Pays de Caux om een objectieve blik van buitenaf op een duidelijk plaatselijke twist te verzekeren. Het is ook een gelegenheid om tussendoor wat bij te leren over afkomst, want nee, zwarten zijn niet altijd Afrikanen tot in de zevende generatie! Merk op dat de burgemeester, die niet echt een slecht mens is, zich excuseert voor zijn klunzige reflex. Ik ben zeker dat veel verondersteld racisme gewoon stommiteiten zijn." Over quota's: "Quota's in Engelstalige films hebben me lang nijdig gemaakt. Maar toen ik mijn neefjes meenam naar de voorlaatste Star Wars besefte ik dat ze echt blij waren om een zwarte held te zien met wie ze zich konden identificeren. Had ik je al gezegd dat mijn neefjes de familienaam Ouedraogo hebben? Ik maak een familiestrip!" COMMENTAAR BIJ PAGINA 11 Over smoelen: "Ik bezoek nogal veel bistro's. Dat levert me heel wat schetsboekjes op met 'smoelen' waarin ik duik als ik een nevenpersonage nodig heb. Je moet variëren met stereotypes: een hippie, een punkster, een soort Michel Serrault uit de film La Cage aux Folles... Ik had ook enkele boeken gekocht met oude portretten van Normandiërs voor mijn westernseries Kochka en Butch Cassidy. Ik moest enkel hun hoeden veranderen!" Over dialect: "Ik heb getwijfeld om in de dialogen plaatselijke uitdrukkingen te stoppen. Dat dialect uit Pays de Caux is een variant op het Normandische dialect dat enkel nog door enkele bejaarden wordt gebruikt. Ik heb het dan maar niet gedaan omdat ik het niet goed genoeg ken. Het zou toeristisch of neerbuigend geklonken hebben." Over details: "Verwaarloos nooit de hoeken van de prent en de achtergronden. Daarin zitten de duizend ware details verscholen om fictie geloofwaardig te maken. Neem nu het persoonlijke flesje calvados om bij de koffie te kappen omdat de calvados van het café waardeloos is. Daarom teken ik ook nooit een strand zonder aangespoelde plastic flessen, een krab op de markt zonder het blauwe elastiek rond de scharen, een horizon zonder windmolens." Over ouders: "In prent 4 laten mijn ouders de hond uit zoals ze elke dag doen. Daarmee wil ik me excuseren voor het feit dat ik altijd lach als ze beweren dat het altijd mooi weer is in Normandië, en ook om hen te bedanken voor de foto's van de ingestorte rotsen die ze me regelmatig stuurden tijdens de realisatie van het album."

Bruno Duhamel over De Terugkeer	16/09 TOP
Onderstaande bijdrage van Antoine Béhoust verscheen eerder in het Franse stripmaandblad Casemate nummer 100 van februari 2017. COMMENTAAR BIJ PAGINA 16 Over de held vanuit het niets: "Ik heb deze vier platen uitgekozen omdat ze het betonprobleem aan de kust aantonen. We komen te weten dat Cristóbal op het toppunt van zijn roem staat wanneer hij naar zijn eiland terugkeert. Maar hij is een held die vanuit het niets komt. De lezer kent hem en al zijn drijfveren nog niet. Hij lijkt op zijn gemak en lijkt als man zijn plaatsje gevonden te hebben in de volwassen wereld, maar twee pagina's verder beseffen we dat hij net als iedereen nog een beetje een kind in zich heeft. En nog een koppig kind ook." Over hypotheses: "Waarom keert hij terug? Niemand weet het. De lokroep van zijn roots? Kwam hij tot het besef dat hij in New York nooit de artistieke carrière zou krijgen waarvan hij droomde? Die hypothese wordt trouwens verondersteld door de journaliste die zijn vrouw zal worden wanneer ze hem enkele pagina's later vraagt of hij gewoon terugkwam of hij integendeel is gevlucht. Misschien denkt hij meer macht te hebben in de beslotenheid van een eiland. Omdat hij nog niet oog in oog staat met de verschrikkingen op de volgende pagina zijn alle hypotheses mogelijk. Maar hij onthult vooral wat zijn achilleshiel zal worden: een artistieke en esthetische zoektocht die een stoorzender wordt voor zijn 'politieke' wens." Over tegengestelde kleuren: "Dit is een flashback. Over het algemeen gebruikt men zwart-wit om het verleden in beeld te brengen en kleur voor het heden. Ik doe precies het tegengestelde in dit album, op één detail na. Ik heb de kleurtinten veranderd om de verandering van scène te benadrukken. Door de tweekleurentonen kan ik beter met belichting werken dan bij de scènes in kleur en kan ik de lijnen en de zwarte vlakken opwaarderen." COMMENTAAR BIJ PAGINA 17 Over het misbaksel: "Hier staat dan het misbaksel. Cristóbal voelt het als een stomp in de maag aan wanneer hij ontdekt hoe de kustlijn is opgeofferd door betonnen flatgebouwen in aanbouw. Op de autoradio is een lied van Bob Dylan te horen. In tegenstelling tot wat de lyrics beweren, worden niet de deur van de hemel geopend, maar eerder die van de hel." Over ritme: "Om weidse decors te kunnen tekenen, heb ik hier gekozen voor drie stroken. Het ritme is ook contemplatiever. Als het vooruit moet gaan, kies ik voor vier stroken. Ik hou van ritmeveranderingen." Over magische wagens: "Ik heb hier voor een Amerikaanse oldtimer uit de jaren 1970 gekozen. Doorgaans worden oldtimers uit de jaren 1950 getoond. Ik vind die wagens magisch. En hun vintage kantje laten toe om meteen de periode vast te leggen. Maar het album is een grote mengelmoes. Ik heb er ook een Franse DS, een Ford-pick-up, een Italiaanse Autobianchi en een kubistische Ami 6 in getekend." Over verfijnen: "Ik heb op de traditionele manier getekend, met potlood en daarna met Chinese inkt. Maar mijn originelen dienen alleen als basis, want ik herwerk die urenlang op een tekentablet voor ik de kleuren toevoeg op de computer. Ik verfijn het lang, want nadat ik mijn geïnkte tekenplaat heb gescand, vind ik nog volop schoonheidsfoutjes. Door van drager te veranderen, kan ik een stapje terugzetten van mijn werk." COMMENTAAR BIJ PAGINA 18 Over twee werelden: "Deze pagina staat in schril contrast met pagina 16. Daar zie je iemand uitstappen die uitstraalt dat hij een internationale kunstenaar is, iemand die zelfzeker is terwijl hij zich ophoudt in een gemediatiseerde wereld die hij beheerst. Hier is hij weer in zijn familiale wereld waar hij al snel zijn plaats als kind terugvindt. Hij zit op de vensterbank als een zeventienjarige jongen terwijl hij zijn sigaret in het bijzijn van zijn moeder rookt die hem een beetje de les spelt. Zodra de vader binnenkomt, loopt het in het honderd. Ze twisten al jaren zonder uitkomst." Over onmacht: "Ik ben geen heethoofd in de zin dat ik van nature niet zenuwachtig ben. Maar als ik met onmacht te maken krijg, kan ik makkelijk uit mijn sloffen schieten. Als ik geconfronteerd wordt met onrechtvaardigheid of onbegrip heb ik niet echt het verstand om mijn onmacht in bedwang te houden en de situaties te beïnvloeden of onschadelijk te maken. Ik ben meer het soort dat regelrecht tegen de muur loopt. Het is een karaktertrekje dat ik deel met mijn personages." Over eigen scenario's: "Als tekenaar was ik altijd gefrustreerd om het scenario druppelsgewijs te krijgen zonder goed te weten waar ik heen ging. Sinds kort schrijf ik mijn eigen verhalen. Eerst deel ik de scènes op en schrijf alle dialogen uit. Als de uitgever groen licht geeft, heeft hij het hele scenario al in handen en al snel ontvangt hij de potloodversie van alle platen. Het gaat eigenlijk om gedetailleerde bladschikkingen waarop alle elementen en de mise-en-scène staan. Vanaf deze stap duurt het voltooien van een album als De Terugkeer een jaar." COMMENTAAR BIJ PAGINA 19 Over het hoofdpersonage: "Dit is een compleet verhaal. Er is geen enkel vervolg voorzien. Maar ik zou een verrijkte versie kunnen bedenken, want ik heb het gevoel dat ik sommige dingen heb laten liggen. Het zou onmogelijk geweest zijn er een abum van vijfhonderd pagina's van te maken, maar in een bijlage zou ik dieper kunnen graven in heel wat personages en sommige vragen in het verhaal uitwerken. In tegenstelling tot wat Cristóbal denkt, is hij niet het hoofdpersonage. Dat is het eiland. Daarom staat hij minuscuul op de cover." Over massieve personages: "Ik wilde massieve personages, wiens uiterlijk uit steen gehouwen lijkt. Het zijn monsters voor hun omgeving die alles op hun weg verslinden. De jonge Cristóbal is een soort prins op het witte paard, een soort rockster. En na verloop van tijd begint hij op zijn vader te lijken, een man als een berg." Over het volgende album: "Mijn volgende album, dat in het Frans bij Grand Angle (een imprint van Bamboo, red.) zal verschijnen, wordt een historisch drama, maar grappig. Ik heb me op een actueel gegeven aan de Normandische kust gebaseerd: de achteruitgang van de kliffen aan de Côte d'Albâtre waar ik oorspronkelijk vandaan kom. Het fenomeen is de laatste tijd versterkt door de klimaatverandering. Het verhaal speelt zich af in een dorpje met een burgemeester aan het hoofd die wat te autoritair is in zijn voornemen zijn burgers te beschermen. HIj komt tegenover een oud vrouwtje te staan dat met klem weigert haar huis te verlaten omdat ze geen gevaar ziet in de dreiging. En met een reden: ze is blind!"