Locatie
Moldavië (fictief). De niet met name genoemde rivier kan alleen de Donau zijn. Zie Bijzonderheden.

Periode
Eind negentiende eeuw. Niet nader gespecificeerd.

Vermomming
Geen, of het zou de bevallige jongedames moeten betreffen die zich tijdelijk in lamantijnen kunnen veranderen. Zie ook Bijzonderheden.

Redding
Bertrand die in een rotsspleet wordt weggezogen, wordt ditmaal zelf gered. Lamantijnen brengen hem achter een gouden poort, anders was hij de verdrinkingsdood gestorven.

Bijzonderheden

• Diverse veranderingen ten opzichte van de vorige delen. Zo kreeg de reeks een andere, strakkere coverlay-out, zeer tegen de zin van tekenaar Ron Van Riet. Hij was namelijk de geestelijk vader van de Jugendstil-look met krul en de serienaam in een art-nouveau-lettertype, die vijfentwintig albums lang beeldbepalend was geweest. Verder telden de albums voortaan slechts 31 pagina’s in plaats van veelal 36 en soms 38. Ron Van Riet geeft aan dat de uitgeverij dit alles deed omdat de oplage van de reeks aan het dalen was, net als van alle andere reeksen overigens. “Bij Robert en Bertrand was die nieuwe look een poging om te moderniseren. (...) Ik was het er niet mee eens, maar de uitgever beslist. Zo gaat dat in de stripwereld. Zo gaat dat overal. Ik hoor het ze nog zeggen: ‘beter een slecht boek dan geen boek’.”(1)
• De eerste zin op pagina 1 luidt: “De democratie in Moldavië is hersteld.” Dat wil zeggen dat er onder Joeki’s ouders al een democratie heerste. Opmerkelijk, want deze staatsvorm bestond in de meeste West-Europese landen pas sinds medio negentiende eeuw, en dan nog vaak met zeer beperkt kiesrecht en/of soms een gemankeerd parlement. De suggestie dat dit in een (weliswaar fictieve) Balkanstaat in die tijd het geval zou zijn, is zeer ongeloofwaardig. De Balkan en Oost-Europa werden in de negentiende eeuw gekenmerkt door tal van opstanden en (onafhankelijkheids)oorlogen tegen met name het Ottomaanse Rijk. Ontstane landen waren vaak vorstendommen. 
• Geen Nummer 17, hoewel Bertrand hem wel noemt.
• De prent op de voorpagina en pagina 4, prent 5, vertoont gelijkenissen met Suske en Wiske: De Bronzen Sleutel (1955), De Rode Ridder 72: De Ster van het Oosten (1976) en Jerom 83: De Dolle Duikboot (1980).
• Nóg meer gelijkenissen met De Bronzen Sleutel. Daarin is ook sprake van een — weliswaar bronzen — poort onder water, met daarachter een toegankelijke grot.

• Wat te denken van Atlantis in andere Vandersteen-verhalen, zoals in Suske en Wiske deel 76, De IJzeren Schelvis (1954-1955), en deel 174, Het Statige Standbeeld (1978-1979) en de De Rode Ridder delen 164, Reis naar Atlantis , en 165, Magiërs van Atlantis, beide uit 1997.(2) Ook zijn er overeenkomsten met De Rode Ridder 18: De Witte Tempel, waarin eveneens sprake is van een antieke Griekse wereld, ditmaal verborgen in een berg.
• Verder enige raakvlakken met het Dagobert Duck-verhaal Het Geheim van Atlantis, van de hand van Carl Barks (1901-2000), oorspronkelijk verschenen in maart 1954.
• De duikboot op pagina 19 zou afkomstig zijn van de oude marinebasis (pagina 17, prent 5). Nogal geavanceerd wapentuig voor een kleine Balkanstaat in een tijd dat zelfs de marines van machtige staten geen of slechts enkele exemplaren in gebruik hadden. Het exemplaar, duidelijk twintigste-eeuws, is vermoedelijk gebaseerd op de duikboot uit De Bronzen Sleutel. Bovendien niet eens in zee, maar in een rivier in het fictieve Moldavië. Rivieren zijn bij lange na niet zo diep als zeeën en al helemaal niet als oceanen. Veruit de diepste rivier van Europa is de Oost- en Midden-Europese Donau met 178 meter op een bepaald punt.(3)

• Evelyne en Joeki draaiend aan de zuurstofpomp, duidelijk ontleend aan Kuifje en de Schat van Scharlaken Rackham. Oók de pomp is hetzelfde.

• Op pagina 6 prent 2 wordt beweerd dat toen de mensen nog bovengronds woonden, zij het eeuwige leven hadden en dat er geen kinderen werden geboren. Op pagina 11, prent 10, en pagina 18, prenten 1 tot 4, zijn er wel kinderen. De situatie is dus klaarblijkelijk veranderd.
• Lamantijnen behoren tot de zeekoeien. Deze zoogdieren leven van waterplanten zoals zeegras. Ze komen vooral voor in de ondiepe, moerassige kustwateren van West-Afrika, Noord- en Centraal-Amerika, meer specifiek de Caraïbische zee.(4) Dus zeker niet in een rivier van een Balkanstaat. Als de lamantijnen in bevallige jonge vrouwen veranderen, hebben ze ook nog meteen een luchtig jurkje aan…

• Ondanks de zogenaamde geweldloosheid beschikt de verzonken samenleving over met speren gewapende soldaten.
• In de paradijselijke wereld onder zee is het toch zonnig. Raadsels, raadsels…
• Geen leus ditmaal en geen auto’s.
• De slak is wel aanwezig om enkele malen commentaar te leveren.
• Nog een spreekwoord op pagina 24, prent 4: “Onkruid vergaat niet.”
• De poging tot moord op de gouverneur, die na vele eeuwen zonder geweld plotsklaps door de massa — na de ophitserij door Karhakol — als dictator wordt beschouwd is vermoedelijk ontleend aan de moord op Julius Caesar (100-44 vóór Christus), hoewel de Romein niet in zijn slaap werd aangevallen, maar in de senaatszaal.

NOTEN

1. “Met Robert en Bertrand was internationaal iets te doen”. (Joris Vanden Broek, Ron van Riet, https://www.enola.be/2018/11/19/ron-van-riet-met-robert-en-bertrand-was-internationaal-iets-te-doen/ )
   Dossier in De Avonturen van Robert en Bertrand integraal 10 (Ronald Grossey, Standaard Uitgeverij, pagina 15)
2. https://suskeenwiske.ophetwww.net/albums/4kl/076.php
   https://suskeenwiske.ophetwww.net/albums/4kl/174.php
3. https://nl.openworldinfo.com/publication/17460
   https://nl.ripleybelieves.com/deepest-rivers-in-world-1047
4. https://nl.wikipedia.org/wiki/Lamantijnen