Batmanspecial: Knightfall

KNIGHTFALL

tekst: Chuck Dixon, Jo Duffy, Alan Grant, Dennis O'Neil, Doug Moench
tekeningen: Jim Aparo, Jim Balent, Eduardo Barreto, Bret Blevins, Norm Breyfogle, Vincent Giarrano, Tom Grummett, Klaus Janson, Barry Kitson, Mike Manley, Graham Nolan, Sal Velluto, Mike Vosburg, Ron Wagner
release: 1993-1994

Crossovers zijn een fenomeen waar Europese strips over het algemeen (om niet te zeggen compleet) van gespaard bleven. Op de uitzonderlijke ontmoeting tussen de familie Kiekeboe en Urbanus na wordt het fenomeen om tal van redenen (waar we nu niet zullen op ingaan) absoluut niet gebruikt. Bij de comicuitgeverijen in de VS daarentegen, waar beslissingen niet via het creatieve onderdeel van de uitgaven moet gaan, komt het neer op wat er het meest verkoopt, en hoe daarvan nog meer te verkopen. En als Wolverine goed verkoopt en Spider-Man ook, dan is het maar logisch om een verhaal te verzinnen met zowel Wolverine als Spider-Man erin en waarbij meteen hun beide titels worden gebruikt (met de schrijvers en tekenaars van dat moment of met compleet andere werkkrachten) om het verhaal in te vertellen. Liefst in de zomer want dan loopt de verkoop vlotjes en liefst zo lang mogelijk en door er zoveel mogelijk andere titels bij te betrekken.

Zoals met zoveel andere zaken zijn er heel fervente voorstanders en even militante tegenstanders van deze praktijken. Vóór de jaren 1980 gebeurde dit ook al, maar op een minder allesomvattende manier. Onschuldige guest appearances van — laten we zeggen — The Flash in de comics van Green Lantern of heel uitzonderlijk een verhaal dat gedurende vier nummers over twee titels liep.

De eerste keer dat er een crossover kwam die naam 'waardig' (deze omschrijving is afhankelijk van wie je dat vraagt natuurlijk) is bij uitgeverij Marvel Comics en hun twaalfdelige reeks Secret Wars. ALLE Marvel-titels die op dat moment verschenen (op misschien één of twee uitzonderingen na) eindigden hun toen huidige nummer met een gebeurtenis die naar Secret Wars leidde. Een tie-in heet zoiets. De Secret Wars-reeks zelf bevatte dan een verhaal waar alle helden en slechteriken vertoefden en allerhande kattekwaad uitstaken.

Nu is het volgende wel belangrijk: Secret Wars kwam er omdat een speelgoedfirma op zoek was naar een nieuwe lijn van actiefiguren. Jim Shooter, de toenmalige Big Cheese, zag dat wel zitten, maar wou niet zomaar een flutverhaal verzinnen om die lijn (met veel voertuigen en wat daar allemaal bij komt kijken) te introduceren. Om het belang van het verhaal in Secret Wars kracht bij te zetten, zouden alle helden monumentale gebeurtenissen te wachten staan die een langdurige impact op hun eigen titels zouden hebben. En niet zo'n klein beetje: het X-Men-koppel Kitty Pryde en Colossus krijgen ruzie, er gaan enkele personages dood, Spider-Man vindt het symbiotekostuum dat uiteindelijk Venom zou worden,...

Secret Wars en het crossovermodel werden een zodanig succes dat Marvel en later DC Comics besloot om ongeveer elke zomer — en meestal nog vaker dan dat — zo'n crossoverevent op het programma te zetten. En dan krijg je het grote probleem natuurlijk. Een reden vinden om al die helden bij elkaar te brengen en bovendien ook nog een interessant, betekenisvol verhaal vertellen. Dat lukt natuurlijk niet elke zomer.

Er zijn heel wat permutaties van de crossover geweest. Secret Wars was een aparte miniserie met (min of meer) één schrijver en één tekenaar voor de hele zwik. In de jaren '1990 was de gewoonte om de verschillende titels van personages te kapen en daar doorheen één verhaal te vertellen, maar dus met evenveel schrijvers en tekenaars als er titels waren en de logistieke problemen die zo'n coördinatie met zich meebrengt. Heel dikwijls was er ook een crossover door alle Annuals van dat jaar, of toch tenminste een vast thema.

Er kan dan wel al eens iets mislopen: bepaalde subplots gaan de mist in omdat de schrijver van het volgende deel er geen raad mee weet, het geheel ziet er niet uit door de verschillende stijlen van de tekenaars en een verhaal dat 'alles voor altijd zou veranderen' blijkt te eindigen op een sisser. Aan de andere kant heeft het fenomeen toch ook enkele boeiende en vernieuwende verhalen opgeleverd, onder andere publieksklassiekers als Age of Apocalypse, Death of Superman, Infinity Gauntlet en Infinity War; enkele vermakelijke experimenten als DC Tangent of de versmelting van elementen van DC en Marvel Comics-personages in Amalgam. En dan zijn er ook nog de onverwachte pareltjes die uit compleet misplaatste crossovermisbaksels komen zoals Hitman uit de Bloodlines-crossover of Starman uit Zero Hour.

Batman heeft ook, vooral vanaf de late jaren 1980, vroege jaren 1990, zijn aandeel crossovers ondergaan. Batman is natuurlijk niet zomaar de eerste de beste. De populariteit en de fexibiliteit van het personage zijn onderhand al wel bewezen. Maar het publiek, de fans, de buitenwereld en de perceptie van het personage door die groepen is erg veranderlijk.

Waar Batman zich op dit moment wellicht in een absoluut hoogtepunt van populariteit bevindt (misschien minder in comics dan in andere media, maar dat terzijde) was dat een goeie twintig jaar geleden wel anders. Het ging zelfs zover dat er op de redactie van de Batman-comics besloten werd om Bruce Wayne te vervangen door een nieuw gezicht, een hardere, donkerdere Batman voor een nieuw, donker tijdperk. Zo werd Batman: Knightfall geboren.

Wat een triestige affaire had kunnen (moeten?) zijn, omdat er duidelijk iets van een wanhoopsdaad achter die beslissing zat, ontpopte zich toch tot een erg leesbaar en gedurfd verhaal, niet in het minst door het toptalent (nu grotendeels uit roulatie) dat ermee gemoeid was. En de uitwerking was ook niet echt een resem last minute-oplossingen en verzinsels. De keuze van een opvolger voor Batman (om verschillende redenen NIET een van zijn Robins) werd voordien al in een erg goeie miniserie geïntroduceerd door Denny O'Neil en Joe Quesada.

De Big Bad van het verhaal, Bane, zit heel goed in elkaar, was een waardige tegenstander voor Batman en vooral, deed iets wat voordien nog nooit geprobeerd was: net als in de film Dark Knight Rises (die veel van deze verhaallijn leent) is zijn opponent zowel mentaal als fysiek superieur. Niet voor niets werd voor Dark Knight Rises opnieuw voor Bane gekozen, the man who broke the Bat!

Wat meer is, na de eerste akte van het verhaal was Batman inderdaad ook van het toneel verdwenen, vervangen door een onervaren maar ook dodelijkere versie. We spreken hier over 1993, internet en andere communicatiemiddelen stonden in hun kinderschoenen, als ze zelfs al bestonden. Als uitgever DC beweerde dat deze wissel permanent was, had je veel minder bronnen die iets anders konden beweren.

Uiteraard was dit nooit echt de bedoeling en precies daarom blijft dit verhaal daarom, na alweer twintig jaar, toch nog erg leesbaar. Het zou kunnen dat DC wel degelijk in haar eigen marketing geloofde, al was het maar een korte periode. De schrijvers hadden hun eindpunt duidelijk in zicht en zoals altijd met dergelijke iconische personages was de frespons van de fans al heel snel: breng de 'echte' Batman terug!

Het meest zichtbare van heel deze crossover was wel dat die ongeveer twee jaar duurde (van Knightfall naar Knight's Quest naar Knight's End, een slordige vijftig nummers), die dan weer overging in een kleinere crossover die Prodigal heette. Daarna liet de uitgever de belofte ontlokken dat ze het minstens één jaar zonder crossover zouden doen. Als we daar Underworld Unleashed niet bijrekenen dan halen ze die belofte, maar toch erg nipt.

Batman Knightfall wordt allicht dankij de hernieuwde populariteit van Bane momenteel door DC heruitgegeven in drie volumes van telkens meer dan zeshonderd pagina's! Deel drie van deze gebundelde heruitgave verschijnt in september.

BESPREKING: ARNOUT CAPIAU