De eerste uitgave uit 1972 verscheen bij Casterman. Dit is de cover van een latere herdruk waarvan de lay-out geüniformiseerd werd.

In het nummer 5 van Kuifje/Tintin in 1971 startte het tiende verhaal van Alex. Het jaar voordien had Jacques Martin het vierde verhaal van Lefranc, Het Hol van de Wolf, gepubliceerd met Bob De Moor als tekenaar. Het nieuwe verhaal verscheen met onderbrekingen in het weekblad. Een eerste deel liep tot nummer 21 en herstartte in nummer 26 tot 33. Het laatste gedeelte liep in 1972 van nummer 7 tot 13. Oorspronkelijk had Martin opnieuw een album van vierenzestig pagina's op het oog. Om aan de vereiste zesenvijftig pagina's te komen, is hij verplicht om een scène van acht pagina's te schrappen. Daarenboven stelde Casterman onverbiddelijk de eis dat de volgende albums slechts achtenveertig pagina's zouden tellen.

Inspiratie voor het album Iorix de Grote vond Martin in de tocht van de Grieks-Macedonische falanx die van de Indische grens terugkeerde naar Griekenland door min of meer vijandelijk gebied.(1) Daarnaast vraagt Martin zich af wat er gebeurd is met het Gallische huurlingenlegioen dat met Crassus meestreed tegen de Parthen. Hij verbeeldt zich dat het legioen naar huis is weergekeerd.(2)

Het verhaal start met de aankomst van Alex in Thracië. Hij aanvaardt de opdracht om het Gallische legioen naar Gallië te leiden. De Gallische huurlingen hebben goud gekregen van de Senaat om Syrië te verlaten. Alex gaat op weg samen met de tribunen Iorus en Hortalus, aanvoerders van de Galliërs. Snel ontstaan er spanningen tussen Alex en Iorus. Wanneer de vlotten en de boten over een helling getrokken moeten worden, wil Alex een pauze inlassen. Iorus geeft toch het bevel om de boten op te trekken, met een ongeluk tot gevolg.  Boten schuiven omlaag en er zijn talrijke slechtoffers. Op de begrafenis van de slachtoffers is er een volgend incident. Alex neemt de bescherming van Ariela op zich tegen Iorus. De ouders van Ariela zijn verdronken bij het ongeval.

Alex aanvaardt de opdracht om het Gallisch legioen naar huis te brengen.

Het onverantwoord gedrag van Iorus om de boten toch omhoog te trekken leidt tot een ramp.

Sommige Romeinen complotteren om het goud in handen te krijgen en werken samen met barbaarse stammen om het konvooi te overvallen. Iorus leidt de voorhoede, Alex het middengedeelte en Hortalus het derde deel. Iorus rijdt met zijn groep ver vooruit. De barbaren vallen de groep van Alex aan. Hortalus, die te hulp komt, wordt gedood. Iorus komt te laat, de barbaren zijn reeds afgeslagen. Bij de begrafenis van Hortalus is er een nieuw incident.

Iorus heeft achterhaald dat Romeinen samenspannen met de barbaren. De twee tegenstanders gelijktijdig bestrijden gaat niet. Daarom wordt beslist het goud over te laten aan de Romeinen. Iorus beslist tegen de zin van Alex om zelf de barbaren aan te vallen om zo buit te vergaren voor het verloren goud. Hij overvalt het barbaarse konvooi. Een groep barbaren valt de groep van Alex aan, waarbij Enak gewond raakt. Iorus keert als overwinnaar weer naar het konvooi.

Enak wordt gewond tot ontzetting van Alex.

De Galliërs laten meer en meer hun Romeinse uiterlijk achterwege. In een grot laat Iorus zich uitroepen tot koning. Hij verandert zijn naam in Iorix. Tijdens de ceremonie is er een nieuw incident met Alex, waarbij Iorix Ariela vernedert. Bij aankomst in Gallië eist Iorix dat een (Gallo-Romeinse) stad zich aan hem overgeeft en hem erkent als koning. Wanneer dat geweigerd wordt, wil hij de stad overvallen. Zijn manschappen weigeren hem te volgen om ook deze stad te vernietigen. In de oorsrponkelijke synopsis had Martin voorzien dat een eerste stad zich wel zou overgeven. Omwille van de beperking van het aantal pagina's schrapt Martin deze scène. De Galliërs keren zich tegen Iorix, die wordt gestenigd.

Iorus wordt uitgeroepen tot koning Iorix.

Op indrukwekkende wijze weet Martin de groei in het conflict tussen Alex en Iorus/Iorix en de groeiende machtshonger van Iorix in beeld te brengen. Van meet af aan is Ariela in beeld. Eerst als Gallisch meisje dat Alex te drinken geeft.(3) De jaloezie van Iorus tegenover  Alex speelt al vanaf het begin in de verhoudingen. Conflict na conflict groeit de breuk na de overval op de barbaren, waarbij Enak gewond wordt en de vernedering van Ariela in de grot, waardoor verzoening vrijwel onmogelijk wordt. De groeiende honger van Iorus wordt magistraal in beeld gebracht op pagina 29, waarbij de close-up van het gezicht overgaat in het groeiende oog en Iorus zijn plan uiteenzet en eindigt met: "Dan ben ik de man! De leider." In de volgende strook komt dan de dagdroom van Iorus die eindigt met: "Zijn naam is Iorus, de moedige, de onoverwinnelijke!" In de grot verandert hij zijn naam naar Iorix en neemt afscheid van zijn verleden in Romeinse dienst om een Gallische koning te worden.(4) De wijziging van de Galliërs naar hun oude tradities geeft Martin weer in enkele prenten. De beschaving is slechts een laagje vernis. In het leven, volgens Martin, veranderen mensen nooit.(5)

Iorus hongerig naar macht.

Beschaving: een laagje vernis.

Martin tracht in zijn verhalen meer en meer zo getrouw mogelijk de Romeinse oudheid uit de tijd van Alex weer te geven. De kaart die de Romeinen raadplegen, is een weergave van de Romeinse wegenkaart: de Peutingerkaart.(6) Het feestmaal dat hij in beeld brengt voor het vertrek is liederlijker dan zijn vorige uitbeelding hiervan in Het Vervloekte Eiland. Dat is geen toeval, in 1969 kwam de film Satyricon (naar Petronius) van Federico Fellini uit.

Peutingerkaart in Alex. De kaart stamt eigenlijk uit de tweede of derde eeuw.

Peutingerkaart van de Nederlanden en Noord Frankrijk (Wikipedia).

In Iorix de Grote is Martin op zijn best. Hij brengt in vierenvijftig platen een verhaal vol spanningen en emoties, met wrok en verraad, passie en tragiek. Een tragiek die uit de slotbeelden spreekt. Martin beweert dat Ariela verliefd is op Alex,(7) terwijl Iorus op haar verliefd is. In laatste instantie zal Ariela nog een poging wagen om Iorix te redden. Wanneer hij gestenigd is en ze van de heuvel afdaalt, blijft Ariela achteruit staren, de hand aan de mond, naar de dode Iorix.

Rouwende Ariela bij dode Iorix.

Het verhaal verscheen nog in hetzelfde jaar van voorpublicatie bij Casterman in 1972. Voor de tekenfilmversie werd het verhaal over twee afleveringen gespreid.

Illustratie van de titelpagina.

GERAADPLEEGDE BRONNEN

1. Jacques Martin, Le Voyageur du Temps (Patrick Gaumer, Casterman, 2021, p. 235)
2. Avec Alix: L’Univers de Jacques Martin (Thierry Groensteen, Alain De Kuyssche & Jacques Martin, Casterman, 2002, p. 129)
3. Alex 10: Iorix de Grote, p. 6
4. Alex 10: Iorix de Grote, 29, 38
5. Alex 10: Iorix de Grote, p. 35
   Avec Alix: L’Univers de Jacques Martin (Thierry Groensteen, Alain De Kuyssche & Jacques Martin, Casterman, 2002, p. 129)
6. Alex 10: Iorix de Grote, p. 11. De Peutingerkaart is een Romeinse reiskaart van omstreeks 375 gebaseerd op oudere documenten. Ze bevat routes van Groot-Brittannië tot Indië. De oudst bekende kopie stamt uit de dertiende eeuw.
7. Avec Alix: L’Univers de Jacques Martin (Thierry Groensteen, Alain De Kuyssche & Jacques Martin, Casterman, 2002, p. 131)