Jacques Martin bedacht Alex in 1948. De reeks loopt nog steeds. Het is een vanzelfsprekendheid dat in zulke lange reeksen, zoals in de krantenfeuilletons van de vorige eeuw, anomalieën voorkomen. Van vierentwintig verhalen schreef Jacques Martin het scenario. Voor vier verhalen, de laatste voor zijn dood, liet hij het scenario over aan scenaristen aan de hand van zijn synopsis (één door François Maingoval, drie door PatrickWeber). Na zijn dood verschenen dertien verhalen geschreven door acht scenaristen (tweemaal Marco Venanzi, vier door Mathieu Bréda, twee door David B. en Valérie Mangin, één door Michel Lafon, François Corteggiani, Géraldine Ranouil en Rogere Seiter).(1)

Het maken van stripverhalen is geen eenmanszaak. In eerste instantie zal een auteur trachten zijn verhaal alleen te creëren. Maar meestal is het stripverhaal het resultaat van een groepsproces: tekenaar, scenarist, inkleurder, letteraar, decortekenaar,... Veel ogenblikken in een proces waar iets kan mislopen. Tegenwoordig verschijnt er één Alex-verhaal per jaar. Soms waren er grote tussenposes tussen twee verhalen. Tussen 1948 en 1952 tekende Jacques Martin drie verhalen. Week na week stond Alex in Kuifje. Tussen 1953 en 1968 slechts vijf. Jacques Martin werkte toen voor Hergé. Daarna slaagt Martin erin om een album per jaar à twee jaar uit te brengen tot zijn breuk met Casterman. Vanaf 1996 wordt het ritme hersteld, met vanaf 2005 jaarlijks een album. Na de dood van Martin in 2010 wordt de reeks voortgezet zonder rekening te houden met de synopsissen die hij naliet (De Helvetii uitgezonderd).

Doden herrijzen

Het komt wel meer voor in feuilletons of stripverhalen dat doden herrijzen, zelfs in de beste reeksen.(2) Arbaces sterft zelfs tweemaal. In Het Vervloekte Eiland komt hij om wanneer het eiland explodeert.(3) In het volgende album, De Tiara van Oribal, is Arbaces opnieuw van de partij, volgens Jacques Martin op uitdrukkelijk verzoek van de lezers. Op het einde van het verhaal komt Arbaces opnieuw om.(4) Bijna een halve eeuw later voert Jacques Martin Arbaces opnieuw op in De Val van Icarus.(5) Van dan af verschijnt Arbaces regelmatig in de avonturen van Alex. Jacques Martin en François Maingoval laten Arbaces nogmaals optreden in Het Was in Khorsabad. Aangezien Arbaces verrezen is, laten ook de nieuwe scenaristen na de dood van Jacques Martin Arbaces deelnemen aan de avonturen van Alex. Met Het Complot van Baal heeft Michel Lafon de bedoeling hulde te brengen aan Jacques Martin en de oudste verhalen van Alex. Het is trouwens het dertigste album. Arbaces kan dan ook niet ontbreken. Ook David B. wil (hoewel het avontuur historisch jaren later speelt) aansluiten bij de oude Martin-verhalen. Arbaces zal dan ook zijn rol spelen in Veni, Vidi, Vici.

De terugkeer van Arbaces was een bewuste keuze van Jacques Martin. Maar ook andere figuren herrijzen in de Alex-verhalen. Brutus, de centurio met wie Alex het aan de stok heeft in het begin van zijn avontuur in Alex de Onversaagde, komt op het einde van het verhaal om. In een gesprek dat Arbaces afluistert, hoort hij: "De senaat heeft een onderzoek ingesteld naar de oorzaak van de dood van Marsala en Brutus." Het is dus duidelijk: Brutus is dood.(6) Ruim dertig jaar later, in Een Kind van Athene, verschijnt Brutus opnieuw op het toneel. Hij is centurio in Athene. Hij herkent Alex en staat hem opnieuw naar het leven. Het vignet waarin Alex Brutus bedreigt in het eerste avontuur, wordt vanuit een andere gezichtshoek hernomen.(7) Ook de tribuun Corus Maler zal verrijzen. In Het Spook van Carthago heeft Corus Maler het bevel over de soldaten die de oude haven van Carthago onderzoeken naar het orichalcum dat de Carthagers verstopt hebben. Het schip waarmee de Carthagers het orichalcum willen vervoeren, slaat te pletter op de oude haven, met een enorme explosie tot gevolg. Corus Maler en zijn soldaten staan in het midden van de vuurzee. Enkel Alex en Enak overleven de ramp. Soldaten die Alex en Enak zien, zijn verwonderd: "Hoe zijn jullie aan die ramp ontkomen?"(8) Een kleine twintig jaar later is dat vergeten. In Roma, Roma... doet Fulgor een beroep op Corus Maler (nu een senator) om tussenbeide te komen ten voordele van de gevangen Alex, verdacht van de moord op Quintus Arenus.(9) Dat het om dezelfde Corus Maler gaat,blijkt uit de voetnoot waarin verwezen wordt naar Het Spook van Carthago.

Arbaces verneemt de dood van Brutus (Alex 1: Alex de Onversaagde).

De verrijzenis van Brutus in Athene (Alex 15: Een Kind van Athene).

De verrijzenis van Corus Maler (Alex 24: Roma, Roma...).

Scenario loopt mank

In de beginperiode van Alex moest Jacques Martin zien dat elke week een pagina in Kuifje kon verschijnen. Het blijft bij Kuifje lang de gewoonte dat er slechts één pagina van een verhaal per week verschijnt.(10) Door die tijdsdruk kan het scenario hier en daar onlogisch worden. In De Tiara van Oribal steelt Karal, een Parth die Alex gered heeft van de dood, de schat met de tiara die Oribal meevoert, zonder de werking ervan te kennen. Als hij de gestolen schat wat later onderzoekt, zet hij de kroon op en wordt krankzinnig. Hij verliest de tiara, die blijft steken tussen de rotsen. Alex heeft de achtervolging ingezet. "En, intussen zoeken Alex en zijn gezellen heel de streek af... Dagen en nachten volgen elkaar op en de schat blijft onvindbaar. Zij kunnen er zelfs geen enkel spoor van ontdekken." Karal wordt door de trawanten van Arbaces onderschept. Arbaces wacht Alex op aan de stroom, die naar de hoofdstad voert om hem gevangen te nemen. Alex en zijn gezellen rijden door een kloof. Door een onweer komt een rotslawine los. Wanneer de zon weer schijnt, ziet Alex iets glanzen tussen de rotsen: de tiara. Jacques Martin schrijft dan, nadat Alex de tiara en schat gerecupereerd heeft: "Twee uur later staan Alex en zijn vrienden aan de stroom ..."(11) Het duurde dagen nadat Karal de tiara verloor voor hij in de handen van Arbaces viel bij de stroom. Alex vindt de tiara terug op twee uur van de stroom. Door het wekelijkse ritme van het verhaal, waardoor de hele sequentie gespreid is over een zestal weken leesgenot, valt deze anomalie niet op.

In De Zoon van Spartacus ontdekt Alex aan het Lariusmeer (het Comomeer) dat hij in de val gelopen is. Hij en Enak vluchten. Ze  slagen erin een grot in de rotswand boven het meer te bereiken. De soldaten die hen achtervolgen, denken dat de vluchtelingen in het meer gestort zijn. Terwijl het nacht wordt, duikt het slavinnetje Sabina op. "Ik breng jullie dekens! Het kan hier 's nachts erg koud zijn!... Ik had wel gedacht jullie hier te vinden..." Hoe kon het slavinnetje dat weten? Hoe kon ze trouwens weten dat Alex en Enak nog leefden, nadat de soldaten wel verteld zullen hebben dat de twee vluchtelingen in het meer gestort zijn? Een wel erg onwaarschijnlijke en toevallige ontmoeting, maar noodzakelijk voor het verloop van het verhaal.(12)

Sabina weet de schuilplaats van Alex? (Alex 12: De Zoon van Spartacus).

Wanneer eenzelfde personage in meer verhalen meespeelt, kan er discrepantie ontstaan  in de verhoudingen tussen Alex en dat personage. In O Alexandrië en De Groene Rivier wordt een belangrijke rol gespeeld door Cleopatra. In beide verhalen dringt Cleopatra erop aan om in contact te komen met Caesar. In De Duivel van Pharos (scenario van Patrick Weber naar een synopsis van Jacques Martin) wordt Alex naar Alexandrië gezonden door Caesar. Cleopatra hoopt de steun te krijgen van Caesar in haar strijd binnen de familievetes. Het is vreemd, Cleopatra en Alex lijken elkaar voor het eerst in dit verhaal te ontmoeten. Een tweede eerste ontmoeting dus na de tussenkomst van Cleoptra in O Alexandrië nadat Alex en Enak gemarteld zijn. De ontmoeting tussen Alex en Cleopatra is in dit derde verhaal minder intiem dan in de twee vorige verhalen. Die intimiteit is terug bij de volgende ontmoeting in De Schaduw van Sarapis (scenario van François Corteggiani). Cleopatra ziet Alex telkens als tussenpersoon om een brug te openen naar Caesar.(13)

Tekeningen en kleuren

Jacques Martin is een zorgvuldig tekenaar. In De Laatste Spartaan heeft Alex Enak bevrijd uit het Spartaanse fort. Enak heeft de kluisters nog om de enkels. Hij klaagt over zijn pijn. Alex geeft hem zijn sandalen. Het helpt niet veel. Op de tekeningen is niets meer van de kluisters te merken. De sandalen sluiten nauw aan bij de benen van Enak, zelfs op de tekening waarbij Jacques Martin enkel de voet in detail geeft. Dat Jacques Martin de kluisters in zijn tekening verwaarloost, is het gevolg van zijn drang naar mooie beelden.(14) In hetzelfde verhaal, wanneer de Romeinen de burcht belegeren, treft een projectiel de tempel. Het Nikébeeld valt van de sokkel. De vallende Niké is veel kleiner getekend dan de Niké op de sokkel. Voor een keer een foutje waar Jacques Martin op betrapt kan worden.(15)

De Niké op de sokkel en van de sokkel gevallen (Alex 7: De Laatste Spartaan).

Nadat Quintus Arenus het eiland Icarios heeft ingenomen in De Val van Icarus ontdekt men volgens de tekst: "De lichamen van Numa Sadulus, Arbaces en een paar zeerovers? Hoe kan dat nu?" De lichamen hangen opgehangen boven de zee. Op de tekening zijn vijf lichamen te zien. 's Anderendaags zijn de lichamen verdwenen, slechts vijf touwen blijven achter. Maar volgens de tekst zijn ze slechts met vier: "Toen het eenmaal nacht was, konden de vier zogenaamde gehangenen gemakkelijk" de touwen doorsnijden en zich in het water laten vallen. Op de tekening snijden vier man zich los. In de volgende prent nemen vijf man een boot. Zijn het er nu vier of vijf? Heeft de vertaler of de letteraar zich vergist?(16)

De vijf opgehangen piraten worden er vier (Alex 22: De Val van Icarus).

Verschil tussen beeld en tekst komt meer voor. In Alex de Onversaagde neemt Alex deel aan de wagenrennen. In de Casterman-versie leest men: "Vergezeld van enkele vooraanstaanden [...] gaat Labienus plechtig naar voren en zwaait met een witte doek". Op de tekening zwaait Labienus met een groene doek. In de originele uitgave van de Lombard Collectie zijn niet alle bladzijden ingekleurd. Gekleurde en ongekleurde bladen in grijstinten wisselen elkaar af. De scène waarin de start van de wedren wordt gegeven, is op een niet ingekleurde pagina en de doek is wit. Het slot van de wedstrijd vindt plaats op een gekleurde pagina en daar zwaait de praetor met een rode doek om Alex als overwinnaar uit te roepen. De inkleurder van dienst voor Casterman heeft de traditionele rood/groen combinatie in het hoofd en leest de tekst blijkbaar niet.(17)

Een witte doek in de tekst wordt een groene in beeld (Alex 1: Alex de Onversaagde).

Die tegenstelling tussen beeld en tekst is er ook in De Duivel van Pharos (scenario van Patrick Weber naar een synopsis van Jacques Martin). Het verhaal opent met: "In een diepe nacht kruist de Baal-Phegor, een Fenicisch koopvaardijschip uit de provincia Syria ter hoogte van de Egyptische kust." Op de tekening is niets van duisternis te merken. Ook in de tweede prent met "Het is een van die nachten waardoor de heldere en vriendelijk maan de zeevaarders lijkt te vergezellen op hun reis" is het nog helder. Pas in de derde prent treedt de duisternis duidelijk in en hoe verder, hoe donkerder het wordt. Een pagina en dan nog de eerste volledig donker kleuren is geen aantrekkelijke pagina. Door op die pagina via de inkleuring de duisternis geleidelijk te laten intreden, krijgt men wel een mooi ogende bladzijde, maar de tekst zegt iets anders.(18)

Contrast tussen tekst en beeld (Alex 27: De Duivel van Pharos).

Ook de bron die de tekenaar gebruikt, kan verantwoordelijk zijn voor fouten in de tekening. In Een Kind van Athene tekent Jacques Martin de Akropolis. Hij baseert zich hiervoor op actuele afbeeldingen. De steunberen bij de Akropolis stammen uit de middeleeuwen en sommige gebouwen zelfs uit de negentiende eeuw.(19)

Een loopje met de geschiedenis

Door zijn stripreeks Alex heeft Jacques Martin bij veel jongeren de liefde voor geschiedenis in het algemeen en voor de Romeinse oudheid in het bijzonder aangewakkerd. Voor zijn eerste verhalen waren zijn bronnen beperkt, maar hij verdiepte zich meer en meer. Nochtans slaat ook Martin af en toe de bal mis.

Alex begint zijn avonturen in Khorsabad. Marsala heeft de stad ingenomen na een lang beleg en de bevolking uitgemoord. Alex is de enige overlevende.(20) In Het Was in Khorsabad bezoekt Alex de stad opnieuw. Khorsabad is in volle heropbouw.(21) Khorsabad werd gesticht door de Assyrische vorst Sargon II (722-705 voor Christus). Hij maakte van de stad zijn hoofdstad. Toen hij stierf was de stad nog niet voltooid. Zijn opvolger verplaatste de hoofdstad naar Ninive. De stad werd verlaten, ontvolkte en kwam tot verval. In de tijd van Caesar was het een ruïne.(22) Toen de Martins naar de omgeving van Parijs verhuisden, bracht de jonge Jacques Martin herhaaldelijk een bezoek aan het Louvre.(23) De eerste opgravingen van Khorsabad waren een Franse onderneming en zoals gebruikelijk in die tijd werden een aantal stukken overgebracht naar een Europees museum, het Louvre in dit geval. De enorme gevleugelde stieren maakten op iedereen indruk. Jacques Martin tekent het verhaal in Verviers. In de bibliotheek daar raadpleegt hij de Dictionnaire des Antiquités grecques et romaines van Charles-Victor Daremberg en Edmond Saglio. Negen volumes uitgeven door Hachette tussen 1877 en 1912 met onder meer reconstructies van het paleis van Sargon.

In het verhaal De Verloren Legioenen speelt het zwaard van Brennus een belangrijke rol. Alex vertelt het verhaal van Brennus, de belegering van het Capitool, de wakende ganzen en hoe Brennus zijn zwaard in de weegschaal werpt en het "væ victis" uitroept.(24) Jacques Martin begint zijn verhaal met: "Ongeveer een halve eeuw geleden trok de Gallische veldheer Bren, die de Romeinen Brennus noemden Italië binnen [...]." De avonturen van Alex beginnen met de dood van Crassus in -53. De inval van Brennus vindt plaats in -390. Dus meer dan een halve eeuw geleden.

Enkele eeuwen vroeger (Alex 6: De Verloren Legioenen).

In meerdere verhalen van Alex komt Carthago voor. In De Zwarte Klauw vertelt Gallas dat "het meer dan een halve eeuw geleden was dat Scipio Africanus Minor Carthago verwoest had".(25) Carthago werd verwoest in -146. In werkelijkheid dus vrijwel een eeuw geleden.
Alex is zowel in Het Vervloekte Eiland als in Het Spook van Carthago in die stad. Jacques Martin schetst het beeld van een bloeiende stad. Na de verwoesting bleef Carthago een ruïne. Caesar vatte het plan op om in Carthago een nieuwe stad te vestigen. Zijn dood in -44 verhinderde dat. Augustus herstichtte de stad. Het Carthago van Jacques Martin is een anachronisme.

Er komen wel meer anachronismen voor. Gladiatorengevechten worden door Jacques Martin geregeld in beeld gebracht. In De Verloren Legioenen neemt Alex het op tegen een retiarius, een gladiator uitgerust met werpnet en drietand.(26) In Roma, Roma... is het Alex die met net en drietand strijdt.(27) Ook in De Eed van de Gladiator (scenario van Mathieu Bréda) komt de arena in beeld. Ook hier worden retiarii in beeld gebracht.(28) Ook het optreden van retiarii in de arena is een anachronisme. Deze gladiator verschijnt pas in de arena tijdens het bewind van Augustus. Dat dit voorkomt in De Eed van de Gladiator is vreemd. In de reeks De Reizen van Alex worden soms gelijktijdig documentaire albums uitgebracht die in verband staan met het Alex-album van dat jaar. Als De Helvetii verschijnt, wordt ook het album Helvetia uitgebracht. Samen met De Eed van de Gladiator verscheen het album De Reizen van Alex: De Gladiatoren waarin duidelijk gesteld wordt dat de retiarius pas bij het begin van de regering van Augustus in de arena verschijnt.(29)

De retiarius is een anachronisme (Alex 6: De Verloren Legioenen).

Jacques Martin is zich bewust dat hij fouten maakt of gemaakt heeft. In  het eerste gedeelte van De Gouden Sfinx komt het beleg van Alesia uitvoerig aan bod.(30) Martin laat het beleg zich afspelen in de sneeuw. In werkelijkheid was er geen sprake van sneeuw. Hij ziet zijn fout in en herneemt het beleg in het album Vercingetorix, ditmaal zonder sneeuw.(31)

Alesia in de sneeuw (Alex 2: De Gouden Sfinx).

Dat foutjes in stripverhalen voorkomen, is vrijwel onvermijdelijk, dus ook in Alex. De fouten zijn het gevolg van tijdsdruk, onbeschikbare bronnen, foutieve of gebrek aan lectuur door de inkleurders,... Zelfs de uitgever kan slordig zijn. Dargaud geeft het tweede deel van De Dooltocht van Alex uit. In de inhoudsopgave op het einde van het album neemt de uitgever de paginering over van de Franstalige versie.

GERAADPLEEGDE BRONNEN

1. Voor één verhaal werd Marco Venanzi bijgestaan door Pierre Valmour: Mathieu Bréda door Marc Jailloux.
2. Zelfs in de reeks Blake en Mortimer. Youssef, de kompaan van Olrik, wordt in Het Mysterie van de Grote Piramide doodgeschoten en is opnieuw van de partij in Het Heiligdom van Gondwana op scenario van Yves Sente.
3. Alex 3: Het Vervloekte Eiland, p. 62
4. Alex 4: De Tiara van Oribal, p. 63-64. In het weekblad Kuifje in december 1956.
5. Alex 22: De Val van Icarus, vanaf p. 14. Het album verscheen in 2001.
6. Alex 1: Alex de Onversaagde, p. 12-14, 61
7. Alex 15: Een Kind van Athene, p. 29
   Alex 1: Alex de Onversaagde, p. 14
8. Alex 13: Het Spook van Carthago, p. 44-46
9. Alex 24: Roma: Roma..., p. 11
10. De eerste drie Alex-verhalen volgen elkaar vrijwel ononderbroken op. Na het derde verhaal komt vrijwel onmiddellijk het eerste Lefranc-verhaal. In 1953 treedt Jacques Martin toe tot Studios Hergé. Hij wordt aan het werk gezet voor de hertekening van het vijfde Jo, Suus en Jokko-verhaal. Hij begint daar aan het vierde Alex-verhaal.
11. Alex 4: De Tiara van Oribal, p. 14-20
12. Alex 12: De Zoon van Spartacus, p. 31-35
13. Alex 20: O Alexandrië, p. 13-15, 45, 48
    Alex 23: De Groene Rivier, p. 44-45, 48
    Alex 27: De Duivel van Pharos, p. 10-12, 48
    Alex 31: De Schaduw van Sarapis, p. 29-30, 47-48
14. Alex 7: De Laatste Spartaan, p. 24-28
15. Alex 7: De Laatste Spartaan, p. 61
16. Alex 22: De Val van Icarus, p. 44-46
17. Alex 1: Alex de Onversaagde, p. 37, 39
18. Alex 27: De Duivel van Pharos, p. 3
19. Alex 15: Een Kind van Athene, p. 28, 30
20. Alex 1: Alex de Onversaagde, p. 3
21. Alex 25: Het Was in Khorsabad, p. 11-16
22. In Alex Senator 11: De Slaaf van Khorsabad wordt een reëler beeld gegeven: een ontvolkte stad.
23. Avec Alix: L'Univers de Jacques Martin (Thierry Groensteen, Alain De Kuyssche en Jacques Martin Casterman, 2003, p. 21)
24. Alex 6: De Verloren Legioenen, p. 14-15
25. Alex 5: De Zwarte Klauw, p. 20
26. Alex 6: De Verloren Legioenen, p. 10-12
27. Alex 24: Roma, Roma..., p. 47-48
28. Alex 36: De Eed van de Gladiator, p. 16, 24
29. De Reizen van Alex: De Gladiatoren, p. 18-19
30. Alex 2: De Gouden Sfinx, p. 7-17
31. Alex 18: Vercingetorix, p. 25-26