Wanneer de Alex-saga in het nummer 46 van 1948 in Tintin/Kuifje start, kon niemand vermoeden dat de reeks zulke vlucht zou nemen. Het duurt tot 1956 tot het eerste verhaal, Alex de Onversaagde, in album verschijnt in de Lombard Collectie. Jacques Martin vindt dat Lombard te weinig aandacht heeft voor zijn held. De Zwarte Klauw is het laatste album dat door Lombard uitgegeven wordt. Vanaf 1965 verschijnen de avonturen van Alex bij Casterman. Meer dan zeventig jaar later wordt het leven van Alex van jeugd tot grijsaard en globetrotter beschreven en getekend in een hele rits van reeksen.

Op didactische toer

Aanvankelijk beperkt Jacques Martin zich tot het schrijven van de Alex-verhalen, naast de andere reeksen die hij creëert, zoals Lefranc of Xan/Tristan. In 1987 verschijnt De Dooltocht van Alex, een album uitgegeven op groot formaat. Toeval of niet, hetzelfde jaar waarin Casteman voor de eerste maal, eveneens op groot formaat, Hergés onvoltooide Kuifje en de Alfa-Kunst uitgaf. Het album presenteert vermeende brieven die Alex schreef aan personages uit de Alex-verhalen, vergezeld van grote illustraties die Jacques Martin maakte bij gelegenheid van avonturen van Alex. De brieven die de tekeningen vergezellen, geven het geheel een didactisch tintje.

In 1988 verschijnt het negentiende verhaal, Het Paard van Troje, voorlopig het laatste album. Jacques Martin heeft een conflict met Casterman.(1) Hij start een nieuwe reeks, Orion, die zich afspeelt in het oude Griekenland. In 1990 verschijnt het eerste album van de reeks. Jacques Martin start hiervoor een eigen uitgeverij: Orix, een samentrekking van Orion en Alix. Deze uitgeverij komt uiteindelijk terecht onder de vleugels van Dargaud.

Voorlopig het laatste album bij Casterman.

In 1996 verschijnt opnieuw een Alex bij Casterman: O Alexandrië. In hetzelfde jaar start Jacques Martin met de reeks De Reizen van Alex met een deel over Rome en een over Egypte: een reeks documentaire albums over — aanvankelijk (2) — de oudheid met artikelen, tekeningen en foto's, waarbij Alex en Enak op de tekeningen figureren. Jacques Martin had met dit concept al geëxperimenteerd. Tussen 1990 en 1995 verschenen vijf delen van Les Voyages d'Orion.

Orion, een nieuwe held (uit Orion 1: Het Heilige Meer).

Martin geeft als reden voor die  reeks zijn enorme minutieuze drang naar exactheid. Het grootste deel van de werken die hij consulteerde, is niet meer beschikbaar. De lezer is nochtans nieuwsgierig in de werkelijke weergave. Met zijn reeks Les Voyages de... beantwoordt hij hier aan het verlangen van de lezers. Die reeks maakt het noodzakelijk om medewerkers aan te trekken.(3)

Les Voyages d'Alix, uitgegeven bij Orix (Les Voyages d'Alix: L'Égypte 1).

In dezelfde lijn ligt de reeks Historische Personages(4), waarin het leven van historische figuren verstript wordt (vanaf 2008). Niet alle verhalen die in het Frans verschenen, raken vertaald.(5)

Dat alles nog niet koek en ei is met Casterman is duidelijk. De eerste delen van De Reizen van Alex verschijnen nog onder het label Orix/Dargaud. Dargaud geeft eveneens het eenentwintigste album, De Barbaren, uit. In De Reizen van Alex werden de delen die bij Orion verschenen waren, geïntegreerd. Orion wordt op de tekeningen vervangen door Alex en Enak.

In 1999 verschijnt een tweede deel van De Dooltocht van Alex bij Dargaud en wordt gelijktijdig het eerste deel (aangevuld) heruitgegeven bij Casterman in een editie op gewoon formaat.

Pas 1n 2000 lijkt de breuk tussen Jacques Martin en Casterman hersteld. Voortaan verschijnen De Reizen van Alex onder het label Casterman. Het tweeëntwintigste album, De Val van Icarus, betekent de definitieve terugkeer van Alex bij Casterman.

Beeld en boek

In 1998 brengt France 3 een tekenfilmreeks over Alex.(6) Al de tot dan toe verschenen verhalen bij Casterman worden omgezet. Sommige verhalen zijn opgesplitst in twee afleveringen. Om aan de beoogde zesentwintig afleveringen te komen, worden twee niet bestaande verhalen toegevoegd: Le Lion de Nabatée en L'Argos. De animatie van de reeks is houterig.

In 2004 start uitgeverij Casterman met een reeks jeugdromans rond de figuur van Alex. De verhalen worden geschreven door Alain De Kuyssche die zich het pseydoniem Alain Hammerstein aanmeet en geïllustreerd door Jean-François Charles. In totaal verschijnen er vier boekjes. In elk boekje is achterin een didactisch dossiertje opgenomen. Alain De Kuyssche bewerkt de eerste twee delen tot een roman en schrijft zelf twee nieuwe verhalen: Le Sortilège de Khorsabad (deel 2) en L'Ombre de César (deel 3).

De jeugdromans van Alex, alle verschenen in 2004.

Alex getekend door Jean-François Charles (uit Alix 1: Alix L'Intrépide).

Spin-offs, oud en jong

In 2010 sterft Jacques Martin. Sinds hij problemen heeft met de ogen, heeft hij een heel stel scenaristen en tekenaars ingeschakeld om zijn stripreeksen levendig te houden en voort te zetten. De reeks Alex heeft een hele schare trouwe lezers. De reeks evolueert wel. Tekeningen die in de beginjaren niet mogelijk waren, kunnen nu wel, maar de mogelijkheden om te veranderen, blijven beperkt. Om een nieuw lezerspubliek aan te spreken, gaan de kinderen van Jacques Martin akkoord dat Casterman de reeks Alex Senator opstart. Een reeks die gericht is op een ouder publiek. Het scenario is van Valérie Mangin, de tekeningen van Thierry Démarrez. Het basisgegeven is dat Alex in het jaar 12 voor Christus een vijftiger is en senator. Alex heeft een zoon, Titus, waarvan aanvankelijk de moeder onbekend is. Hij heeft ook een adoptiezoon, Khefren, de zoon van Enak. In tegenstelling tot de Alex-verhalen, waarbij elk album een afgerond geheel is, lopen de verhalen van Alex Senator soms over meerdere albums. De verhalen zijn harder dan Alex. Zo is het mogelijk dat Khepren omkomt. Een belangrijke rol is weggelegd voor Augustus, die Alex al kende in de periode dat Augustus nog onder de naam Octavius of Octavianus door het leven ging. Ook andere personages, zoals Heraklion, worden gerecycleerd. De reeks wordt vergezeld van een website met zowel gegevens in verband met de albums als didactische inhoud.(7) Alex Senator kent succes. Het contract voor het maken van nieuwe albums wordt regelmatig verlengd.

Alex Senator, voor een ouder publiek.

Het succes van Alex Senator inspireert de uitgever om ook de spin-off De Jeugd van Alex te starten. Het eerste deel hiervan verschijnt in 2019. De reeks is duidelijk gericht op een jonger publiek. De uitgever hoopt dat via deze reeks jonge lezers zullen doorschakelen naar de reguliere reeks. De verhalen worden geschreven door Marc Bourgne en getekend door Laurent Libessart, vanaf deel 3 door Olivier Weinberg. Qua tekenstijl verschilt De Jeugd van Alex van de andere reeksen. Niet alleen door het bijgevoegde didactische katern, maar ook door de tekeningen die streven naar een wetenschappelijk correcte weergave van kleding, huisvesting, bewapening,... krijgt het album ook een belerend tintje. Ook hier beperkt het verhaal zich niet tot een compleet verhaal per album. Na drie albums werd de reeks in het Nederlands stopgezet.(8)

De Jeugd van Alex, voor een jonger publiek.

Kruisbestuiving

De auteurs van alle Alex-reeksen kennen elkaars werk. De goede relatie tussen Alex en Lidia, de zus van Augustus, in Alex Senator is rechtstreeks overgenomen uit de reguliere Alex-reeks.(9) Meer nog: Titus zal ontdekken dat Lidia zijn moeder is.(10)

De Jeugd van Alex borduurt verder op De Gouden Sfinx met de figuren Vanik en Alderik Ansila. De moeder van Alex, Myrdinna, vindt haar naam in de jeugdroman van Alain De Kuyssches Le Sortilège de Khorsabad.(11) De zus van Alex, Alexia, wordt vermeld in het vijfentwintigste album van Alex, Het Was in Khorsabad.

Naast het putten van de nieuwe reeksen over Alex uit de reguliere reeks (en de romans), gebeurt hetzelfde ook in  de omgekeerde richting. Het album De Helvetii (verschenen in 2019) grijpt terug naar drie bronnen. Voor de eerste maal na de dood van Jacques Martin wordt er — zij het vrij los — teruggegrepen naar een synopsis (idee) van Jacques Martin zelf. De scène in het begin van het album met Lidia, die duidelijk verwijst naar de vroegere Alex-verhalen, krijgt een andere betekenis. In de reeks Alex Senator is geopenbaard dat Lidia en Alex een intieme verhouding hadden (hebben) en dat Titus hun zoon is. Het opvoeren van Audania, de dochter van Diviciacos, in het album is een voortborduren op figuren die in De Jeugd van Alex een rol spelen. In De Helvetii wordt trouwens een stuk geschiedenis verteld over de inval van de Helvetii in Gallië.

Valérie Mangin gaat nog een stap verder. Zij schrijft het scenario voor het veertigste album uit de Alex-reeks: Het Oog van de Minotaurus (2021), getekend door Chrys Millien. Het is een afgerond verhaal dat een vervolg krijgt in Alex Senator 13: Het Hol van de Minotaurus (2022), eveneens een afgerond verhaal, maar beide albums horen samen. De omslagen van beide albums dragen een gelijkaardige tekening.

De jeugdromans van Alex, alle verschenen in 2004.

In 1948 creëerde Jacques Martin Alex. Vijfenzeventig jaar later bevindt het personage zich in een netwerk met spin-offs, romans, didactische boeken,... Een onvoorzien succes voor een stripheld.

GERAADPLEEGDE BRONNEN

1. Ook de andere reeksen die Jacques Martin bij Casterman publiceerde, werden on hold gezet.
2. Ook culturen zoals de Maya's krijgen bezoek van Alex en Enak. Niet alle albums zijn in het Nederlands vertaald.
3. Avec Alix: L’Univers de Jacques Martin (Thierry Groensteen, Alain De Kuyssche & Jacques Martin, Casterman, 2002, p. 236)
4. In het Frans heet de reeks Alix Raconte.
5. Terwijl in het Nederlands alle verhalen onder één reekstitel worden gebracht, splitst de Franstalige uitgave zich. Verhalen over recentere figuren worden de reeks Jacques Martin Raconte.
6. De O.R.T.F. had al in 1966-1967 het plan opgevat een feuilleton uit de albums van Alex te distilleren. Alex zou zelfs herdoopt worden tot Marcus, wat eenvoudiger was te transponeren in andere talen. Uiteindelijk ging het project niet door.
   Jacques Martin, Le Voyageur du Temps (Patrick Gaumer, Casterman, 2021, p. 182)
7. Op dit ogenklik, 10 januari 2024 (al maanden) niet bereikbaar. Hopelijk een snelle terugkeer.
8. De eerste twee albums vormen één verhaal. Het derde en vierde album zijn zelfstandige verhalen.
9. Alex 8: Het Etruskisch Graf
   Alex 24: Roma, Roma...
10. Alex Senator 7: De Macht en de Eeuwigheid
11. Alix 2: Le Sortilège de Khorsabad, p. 75