Sommige historische strips hebben enkel een historische periode als achtergrond, als decor waartegen een verhaal zich afspeelt. Andere strips zijn nauwkeurig gedateerd. De geschiedenis maakt deel uit van het verhaal. Tussen al die verhalen zijn heel wat graden in historiciteit mogelijk.(1) Hoe staat het met de data in het Alex-epos?

Beperkte data

Het eerste wat we lezen in Alex de onversaagde is: “We vertoeven in het jaar 53 vóór Kristus. Rome wordt geregeerd door het triumviraat...” Het verhaal begint na de dood van Crassus.(2) Het begin van het tweede verhaal is eveneens nauwkeurig te dateren. Jacques Martin geeft nu geen datum, maar het begin van het verhaal vertelt over het beleg van Alesia en de overgave van Vercingetorix.(3) Dus -52. Daarna verdwijnen alle mogelijke tijdsaanduidingen. Alex reist van hot naar haar door het Romeinse Rijk en daarbuiten, maar zonder aanknopingspunten naar tijd. De enige constante is de Gallische oorlog van -58 tot -49. Het duurt bijna twintig jaar (1996) voor we opnieuw de kans krijgen een verhaal te dateren. In het verhaal O Alexandrië is Ptolemaeus XIII dertien jaar.(4) Aangezien Ptolemaeus XIII geboren is in -62/61 moet het verhaal zich afspelen in -49/-48, op het einde van de Gallische oorlogen of bij het begin van de burgeroorlog tussen Caesar en Pompeius. Op het einde van het album solliciteert Cleopatra naar een kennismaking met Caesar.(5)

-53: De dood van Crassus (Alex 1: Alex de Onversaagde).

-52: De overgave vanVercingetorix (Alex 2: De Gouden Sfinx).

-49/-48: Ptolemaeus XIII dertien jaar (Alex 20: O Alexandrië).

Met wat giswerk zou men ook Het Etruskische Graf kunnen dateren. In dat verhaal is een belangrijke rol weggelegd voor Octavianus, de latere keizer Augustus. Als we op het uitzicht afgaan, is Octavianus in het album dertien, veertien jaar. Hij is geboren in -63. Het verhaal zou zich dan afspelen in -50/-49, op het einde van de Gallische oorlogen.

Ook de verhalen waarin Cleopatra meespeelt, kan men vaag dateren. In O Alexandrië zegt Alex: “Ik zal over je spreken met de grote consul.” Cleopatra vraagt: “Wat is zijn naam?” Alex antwoordt: “Julius Caesar, maar hij is niet zo jong meer.” Cleopatra reageert: “Dat komt goed uit, want ik waardeer jonge mannen, maar ik ben dol op rijpe mannen.” Ook in het volgende verhaal spreekt Cleopatra de wens uit Caesar te ontmoeten en in De Duivel van Pharos overhandigt Cleopatra een papyrus voor Caesar.(6) Al deze verhalen met Cleopatra spelen zich af in een korte periode: na -51, het ogenblik waarop Cleopatra de troon bestijgt (preciezer nog, zie boven, -49/-48) en vóór de aankomst van Caesar in Egypte, -48.

Na Martin

Vanaf het album Het Was in Khorsabad laat Jacques Martin de pen over aan anderen, eerst aan medewerkers om synopsissen uit te werken. Na zijn dood schrijven scenaristen de verhalen zonder rekening te houden met het materiaal dat nog in de lade van Jacques Martin ligt.
Wanneer Martin zelden een aanwijzing van tijd geeft, ontbreekt deze huiver bij de nieuwe scenaristen. Het eerste verhaal, Het Was in Khorsabad, met François Maingoval als co-scenarist, is al te dateren. Surena wordt vermoord.(7) De historische Surenas(8) sterft in -52. In het verhaal wordt Surena gedood zoals in de tragedie van Pierre Corneille. Het motief van de moord verschilt. Bij Alex vreest koning Orodes de groeiende populariteit van zijn tweeëndertigjarige legeraanvoerder. Ook het volgende verhaal, De Iberiër, op scenario van François Maingoval en Patrick Weber, is onmiddellijk te dateren. Het verhaal eindigt met de slag bij Munda(9) in -45. Caesar verslaat de zonen van Pompeius in Spanje.

-52: De dood van Surena (Alex 25: Het Was in Khorsabad).

De Schaduw van Sarapis werd geschreven door François Corteggiani, na de dood van Martin. Alhoewel geen datum vermeld wordt, is ook dat verhaal te dateren. Caesarion (-47) speelt een rol in het verhaal en wordt afgebeeld als een peuter. Aangezien Cleopatra in -46 naar Rome reist, is het verhaal in het voorjaar van dat jaar te situeren. Caesarion zou dan ongeveer één jaar zijn. Een andere mogelijkheid kan zijn: de zomer van -45. Volgens sommige bronnen zou Cleopatra dan een korte tijd in Alexandrië verbleven hebben.

In De Laatste Verovering, geschreven door Geraldine Ranouil, komt een duidelijke tijdsaanduiding: Caesar steekt de Rubicon over, het begin van de burgeroorlog, -49.(10)

-49: Caesar steekt de Rubicon over (Alex 32: De Laatste Verovering).

Britannia op scenario van Mathieu Bréda speelt zich af tijdens de tweede invasie van Caesar in Engeland in -54. Het verhaal is (met de nodige vrijheden voor de auteur) gebaseerd op de echte invasie. Mandubracius, de rechtmatige koning van de Trinovanten, wordt Mancios en de usurpator, de warlord Cassivellanus, wordt Cassinos. Ook voor het volgende verhaal put Mathieu Bréda uit de geschiedenis. In Aan de Overkant van de Styx komt de slag bij Thapsus in -46 aan bod.(11) Na deze veldslag vluchten de aanhangers van Pompeius naar Spanje. Chronologisch is dat verhaal dus te situeren vóór De Iberiër.

Ook het script van Pierre Valmour voor Het Goud van Saturnus is te dateren. Het begin van het verhaal geeft de indruk dat ook in dit verhaal het begin van de burgeroorlog, met de opmars van Caesar in -49, in aantocht is. Caesar aarzelt.(12) Verder in het verhaal komt een duidelijkere tijdsaanduiding. Bij het begin van de circusspelen herinnert Pompeius het volk eraan dat hij “vijftien jaar geleden” de Cilicische piraten versloeg.(13) Dat was in -67. Het verhaal speelt zich dus af in -52.

-52 vijftien jaar na Pompeius' overwinning op de piraten (Alex 35: Het Goud van Saturnus).

De titel van het jubileumalbum (de stripreeks Alex is dan zeventig jaar ) Veni, Vidi, Vici is al een historische datering. Volgens Suetonius deed Caesar die uitspraak na de slag bij Zela in -47. Ook het volgende verhaal, De Helvetii, is te dateren. Alex verwijst naar de inval van de Helvetii in Gallië: “Twaalf jaar geleden hebben ze hun oogst, steden en dorpen in brand gestoken, om daarna Gallië binnen te vallen”(14) Historisch feit uit -58. Het verhaal speelt zich dus af in -46 en volgt bijgevolg chronologisch op het vorige verhaal.

-46 twaalf jaar na de inval van de Helvetii (Alex 38: De Helvetii).

Ook Het Oog van de Minotaurus, op scenario van Valérie Mangin, is duidelijk historisch gekleurd. Het speelt zich af na de burgeroorlogen. Pompeius is dood en voor de moord op Caesar. Een belangrijke rol wordt in het verhaal gespeeld door de historische Brutus. Dus tussen -48 en -44.

Een verschil in tijdsgeest

Jacques Martin schreef voor vierentwintig verhalen van Alex het scenario. In slechts drie daarvan (misschien een vierde) geeft Martin een gegeven waardoor het verhaal te dateren is. Van de zeventien volgende verhalen is dat voor tien het geval.

Op het ogenblik dat Martin aan zijn carrière begon, was historische exactheid minder belangrijk. De klemtoon lag op het gebeuren, op het verhaal. Tegenwoordig wordt elk verhaal kritisch door een vergrootglas bekeken. Bovendien worden tegenwoordig nogal wat historische verhalen nauwkeurig gedateerd. De nieuwe scenaristen zijn door deze gewoonte beïnvloed en verwijzen naar historische feiten. Martin streefde ook correctheid na (niet altijd in de eerste verhalen), maar het verhaal bleef steeds op de eerste plaats komen. Voor Martin is Alex een jongeman wiens leeftijd vastligt, waar de tijd geen vat op heeft. Dan is het beter om verhalen niet te exact te dateren.

GERAADPLEEGDE BRONNEN

1. Zie hiervoor: Het verleden in beeld, Geschiedenis in strips (Hugo Landuyt en Gwendoline Landuyt, Nationaal Museum van de Speelkaart, Taxandriamuseum, de Warande, Turnhout, 2001, p. 5, 13.)
2. Alex 1: Alex de Onversaagde, p. 3, 5 (tekst uit de uitgave van Le Lombard)
3. Alex 2: De Gouden Sfinx, p. 3-18
4. Alex 20: O Alexandrië, p. 10
5. Alex 20: O Alexandrië, p. 48
6. Alex 20: O Alexandrië, p. 48, Alex 23: De Groene Rivier, p. 48
   Alex 27: De Duivel van Pharos, p. 48
7. Alex 25: Het Was in Khorsabad, p. 33
8. In de Alex-verhalen wordt de Parthische generaal Surenas steeds met zijn Franse naam, Suréna, aangeduid.
9. Alex 26: De Iberiër, p. 43 – 45
10. Alex 32: De Laatste Verovering, p. 12
11. Alex 34: Aan de Overkant van de Styx, p. 40-43
12. Alex 35: Het Goud van Saturnus, p. 3-4
13. Alex 35: Het Goud van Saturnus, p. 18
14. Alex 38: De Helvetii, p. 5