Dan mag de ondertitel van het weekblad Kuifje wel zijn "Het blad voor de jeugd van 7 tot 77 jaar", in werkelijkheid richt het blad zich op een veel jonger segment: de jeugd van 10 à 14 jaar. Daarna werd de jeugd verondersteld (serieuze) boeken te lezen. Dat had consequenties voor de inhoud van de verhalen. Er was enerzijds het avontuur dat zorgde voor de ontspanning en anderzijds het noodzakelijk opvoedende karakter om het verhaal aanvaardbaar te maken voor de critici van het beeldverhaal. De lezer moest zich kunnen identificeren met de (vaak jeugdige) held maar ook de levensnormen van die held overnemen. Het gevolg hiervan is dat er een zwart-witverhouding ontstaat tussen de held en zijn tegenstanders. In latere jaren (het laatste kwart van de twintigste eeuw) wordt deze tegenstelling losgelaten en hebben de helden ook mindere kantjes en de slechteriken ook positieve zijden. In de jaren 1940 en 1950 is er geen enkele auteur die zich daaraan waagt of wil wagen. De canon ligt vast. Wanneer Alex zijn carrière start, is hij een modeltype voor de jeugd. Het karakter van Alex ontwikkelt zich, maar verandert niet. Ook de latere scenaristen houden zich aan het Alex-karakter zoals Jacques Martin het creëerde.

Beschermer van de zwakken

Vanaf het eerste verhaal springt Alex in de bres om de zwakken te verdedigen. Wanneer Romeinse legionairs een hoeve overvallen en het gezin bedreigen, jaagt Alex, eerst met pijlen, twee van de overvallers op de vlucht en wanneer de centurio Brutus de boer als schild gebruikt, daagt Alex hem uit tot een zwaardgevecht.(1)

Altijd bereid de zwakken te verdedigen (Alex 1: Alex de Onversaagde).

Alex is zich ervan bewust dat hij ooit slaaf was. Zo maakt hij in Het Etruskische Graf de twee uitgehongerde slaven los van de graanmolen zodat ze zouden kunnen eten.(2) In hetzelfde verhaal geeft hij edelmoedig te drinken aan gevangenen onderweg naar Tarquini.(3)

Ook gevangenen verdienen hulp (Alex 8: Het Etruskische graf).

Die reflex tot verdediging bij Alex leidt zelfs tot absurde situaties. Wanneer Alex met de boot over de Tigris naar Babylon trekt en merkt dat het vrouwen zijn die de boot trekken, verzet hij zich hiertegen en wil hij de paarden het werk laten overnemen, Wanneer dat niet lukt, trekt hij nog liever zelf mee de boot.(4) Die edelmoedigheid maakt indruk op tegenstanders en speelt soms in het voordeel van Alex zelf. Zo zal de molochist die te drinken krijgt van Alex hem later helpen.(5) Meer nog, de edelmoedigheid kan een tegenstrever tot inkeer brengen zoals de amazone in De Koningin van de Amazones.(6)

Nutteloze pogingen tot hulp (Alex 16: De Toren van Babel).

Die eigenschap geeft kansen aan tegenstanders van Alex om hem in de val te lokken. In De Laatste Spartaan is het voldoende dat generaal Alcidas dreigt de handen van Enak af te hakken om Alex in het verweer te doen gaan.(7) Varius Munda zet in Het Afgodsbeeld een complot op tegen Alex. Er wordt een relletje georganiseerd waarbij een oude vrouw wordt mishandeld. Alex gaat in op de provocatie.(8)

Alex gaat altijd in op provocaties (Alex 9: Het Afgodsbeeld).

Ook de latere scenaristen zetten deze karaktertrek in de verf. In Britannia van Mathieu Bréda verdedigt Alex de gevangen Britse leider, die hem beledigd heeft, tegen een Romeinse legionair en zorgt hij voor water voor de dorstige gevangenen.(9) Wanneer Alex in De Eed van de Gladiator de overval (op Acteus) opmerkt, schiet hij onmiddellijk te hulp(10) en in Veni, Vidi, Vici, (scenario van David B.) neemt hij de bescherming van Callisto, die belaagd wordt in een herberg, op zich.(11) In Het Oog van de Minotaurus bekritiseert Alex de brutale wijze waarop de Romeinen Kreta onderworpen hebben.(12)

Romein met de Romeinen

Al in zijn eerste avontuur heeft Alex twee ontmoetingen die zijn verdere handelen zullen bepalen. Door zijn ontmoeting met Honorus Galla en zijn adoptie door hem wordt Alex Romeins staatsburger. Zo is Alex zowel Romein als Galliër. Later ontmoet hij Julius Caesar en wordt zo een partijgenoot van Caesar.(13)

In De Verloren Legioenen bepaalt die dubbele nationaliteit (als we dat in de oudheid zo mogen noemen) de actie van Alex. Wanneer Agerix het complot ontdekt om het zwaard van Brennus te gebruiken om de opstand in Gallië aan te wakkeren, is Alex onmiddellijk bereid om achter het zwaard aan te gaan en zo te verhinderen dat Gallië te vuur en te zwaard wordt verwoest. Terzelfder tijd bewijst hij een dienst aan Caesar.

Verdediger van Rome (Alex 6: De Verloren Legioenen).

Als Romein en Galliër is Alex in Iorix de Grote het meest geschikt om de Gallische huursoldaten uit Syrië naar Gallië te brengen.(14)

Galliër in Romeinse dienst (Alex 10: Iorix de Grote).

Aanvankelijk twijfelt hij: "Als ik u goed begrijp, Drufus, heeft Rome nu aan mij gedacht. Ik moet de generaals opvolgen! Het spijt me maar dat kan ik niet..." Alex vindt zichzelf te jong. Wanneer men Valerus wil doden omdat die goud gestolen zou hebben, grijpt Alex impulsief in: "Gij allen, luistert naar mij! Men heeft mij gevraagd u naar Gallië terug te brengen... Ik stem toe. Ik zal u veilig naar uw land terugbrengen..."(15)

Wanneer blijkt dat Spartacus een zoon had, is Alex bereid om op te treden. Maia, de moeder van Spartaculus wil haar zoon uitleveren aan Caesar. Alex daarentegen, die vreest dat de kennis dat Spartacus een zoon heeft, zou kunnen leiden tot een nieuwe grootse slavenopstand, vindt het (zonder dat Maia dat weet) nodig Spartaculus buiten het Romeinse Rijk te brengen bij barbaren die Spartaculus naar Thracië zouden kunnen brengen. Het belang van het Romeinse Rijk gaat voor Alex voor op zijn band met Caesar.(16)

Het is opnieuw in functie van de bescherming van de Romeinse republiek dat Alex (ditmaal in opdracht van Pompeius) aanvaardt om Vercingetorix (in het gelijknamige verhaal) naar Gallië te brengen.(17)

Alex is zich ervan bewust dat hij van weinig tel is bij Caesar: "We zijn gewoon pionnen".(18)

Agent van Julius Caesar

De ontmoeting met Caesar heeft verregaande gevolgen voor de carrière van Alex. Al vanaf zijn tweede avontuur treedt Alex op als agent van Caesar wanneer die hem naar Egypte zendt(19) en in Het Vervloekte Eiland is hij in Carthago met een opdracht van de consuls. Als afgezant van Caesar inspecteert hij in De Barbaren een fort aan de grens.(20) In Spanje moet hij in De Iberiër een goudkist ophalen.(21) Hij wordt als afgezant van Caesar naar Cleopatra in Egypte gezonden in De Duivel van Pharos(22) en eveneens in De Schaduw van Sarapis om de verdwijning van Caesarion te onderzoeken.(23) In De Laatste Verovering moet Alex de ring van Alexander de Grote zoeken.(24) Hij is plaatsvervangend prefect in Veni, Vidi, Vici(25) en wordt naar Helvetia gestuurd om de Helvetiërs te overtuigen trouw te blijven aan Rome.(26) Caesar stuurt Alex als gezant naar de Sarmaten om een bondgenootschap te sluiten tegen de Parthen in De God zonder Naam.(27)

De eerste opdracht (Alex 2: De Gouden Sfinx).

Geheime opdrachten voor Caesar (Alex 32: De Laatste Verovering).

Caesar belast Alex ook met persoonlijke opdrachten. Zo zal Alex Octavianus(28) begeleiden wanneer die op bezoek gaat bij zijn zus Lidia(29) of moet hij een onderzoek instellen naar de gevaarlijke parel die zijn vroegere minnares Servilia vergiftigt.(30)

Al bij zijn eerste opdracht stelt Alex zich onafhankelijk op tegenover Caesar. Hij vertrekt uit het kamp van Caesar op het ogenblik dat Caesar Vercingetorix verwacht voor diens overgave na de nederlaag bij Alesia. Alex keert weer naar het kamp om Caesar aan te bevelen: "Generaal wees toegevend! Hij is dapper en heeft zijn land verdedigd! Hij verdient waardig behandeld te worden."(31) Door die zelfstandige opstelling komt hij soms in conflict met Caesar, zoals bij zijn poging om Vercingetorix naar Gallië te brengen,(32) of in Spanje waar hij in discussie gaat met Caesar: "Caesar, de inwoners van dit land zijn de onschuldige slachtoffers van een oorlog waarmee ze niets te maken hebben. Je moet ze beschermen" en Alex weigert een geschenk van Caesar, de villa van Prago, omdat ze met geweld geconfisqueerd is. Caesar zal Alex verwijten dat hij naïef is en de vijand steunt.(33) Wanneer Caesar zonder meer bepaalt dat Alex en Enak mee zullen trekken bij zijn veldtocht naar Brittannië, weigert Alex aanvankelijk: "Excuseer me, Caesar, maar ik wil niet deelnemen aan een invasie van een land dat geen openlijke vijand van Rome is." Alex laat zich uiteindelijk door de Britse prins Mancios overtuigen om toch mee te gaan.(34)

Onversaagd of roekeloos?

Alex' zelfstandig optreden tegen Caesar is al gewaagd. Niemand verzet zich tegen de machtige Caesar. Ook tegen Cleopatra neemt hij geen blad voor de mond. Wanneer hij de dood van Senoris betreurt en commentaar daarop levert, reageert Cleopatra: "Alex je ergert me..." Alex verwijt Cleopatra: "Wat een gehuichel, wat een afgrijselijke familie, die slechts gif, de dolken en de dreiging kent. Wat zijn dat voor vorsten die met het leven van hun onderdanen of dat van hun verwanten spelen alsof het bikkels zijn, en die verpletteren wie hen in de weg komt, zoals een insect..."(35)

Geen blad voor de mond: kritiek op Caesar (Alex 26: De Iberiër).

Geen blad voor de mond: kritiek op Cleopatra (Alex 20: O Alexandrië).

Van meet af aan is er een vorm van roekeloosheid in het gedrag van Alex. Wanneer Surena de vrijheid aan Alex geeft, in de hoop dat die hem naar het Romeins leger zal leiden, keert hij op zijn stappen terug in plaats van te vluchten. Het levert hem de bescherming en steun van Surena op.(36) Ook zijn optreden tegen Brutus en de legionairs in hetzelfde verhaal (zie boven) getuigt van die roekeloosheid.

Wanneer Garofula Agerix wil uitschakelen, door hem over te leveren om als gladiator te strijden in de arena, aarzelt Alex geen moment om zelf in de arena te springen en het gevecht over te nemen en zo Agerix te redden.(37) Het is niet de eerste maal dat Alex optreedt als gladiator. Dat deed hij eveneens in zijn eerste avontuur in een duel met Brutus in de arena.(38) In Roma, Roma... wordt Alex verdacht van de moord op Quintus Arenus. De moordenaar, Remus Suicius, een dubbelganger van Alex, daagt Alex uit in de arena. Tegen de raad van zijn vrienden in gaat Alex toch in op de provocatie en gaat de strijd als gladiator aan in de arena.(39) Venanzi laat Alex eveneens optreden tijdens spelen in de arena om Enak te redden.(40) Bréda laat Alex in de arena springen om Acteus te helpen tegen de wilde dieren die men heeft losgelaten.(41)

De zwakken verdedigen tot in de arena (Alex 6: De Verloren Legioenen).

Hoe beperkt het aantal gezellen bij hem ook is, Alex gaat steeds in de clinch met een veel sterkere vijand, hopend op versterking. In Het Vervloekte Eiland trekt hij met Enak en vier man op verkenning om wapens te veroveren in het arsenaal op het eiland van de Feniciërs.(42) In De Laatste Spartaan weerstaat hij met bevrijde slaven de aanval van de goed bewapende Spartanen tot de komst van de Romeinse legioenen.(43) Op Icarios houdt hij met een kleine groep stand tegen de piraten van Arbaces om uiteindelijk te ontsnappen en de Romeinen te waarschuwen.(44)

Die persoonlijke roekeloosheid komt ook tot uiting in Het Oog van de Minotaurus, waar Alex het labyrint intrekt en alleen komt te staan tegenover de stieren die het gebouw verdedigen.(45)

Roekeloos tussen de stieren (Alex 40: Het Oog van de Minotaurus).

Keuzes maken

Caesar geeft een rake karakterschets van Alex: "...Dit is Alex Graccus, wiens oprechtheid enkel geëvenaard wordt door zijn moed..."(46) Zelf zegt Alex: "Ik ben alleen bang van onrecht."(47)

Die oprechtheid en zijn edelmoedigheid doen Alex keuzes maken. Ondanks zijn Romeinse burgerschap wijst hij de gebruikelijke, vaak meedogenloze, houding van Romeinen (zie boven) tegen slaven af.

Alex tracht te verzoenen. In De Prooien van de Vulkaan verhindert hij het stamhoofd, nadat het bedrieglijke complot met de Feniciërs is uitgekomen, zelfmoord te plegen. Meer nog hij verhindert dat Karikuora de macht overneemt.(48) In Het Oog van de Minotaurus steunt hij het plan om de parel terug te brengen naar zijn originele plaats in de tempel van de Minotaurus.(49)

Verzoenende Alex (Alex 14: De Prooien van de Vulkaan).

De Alex die Martin creëert verschilt van de meeste andere striphelden. Alex is, ondanks zijn moed, geen superheld. Alex kan falen en fouten maken. Zo is de fout die Alex in De Zwarte Klauw maakt de motor voor het album. Het is Alex' fout dat de jonge Claudius verlamd raakt. Hij heeft de klauw immers onzorgvuldig op het bed gelegd naast de jongen. Wanneer Enak zegt: "Het is de zwarte klauw. Je hebt het wapen op het kussen naast Claudius laten liggen... In zijn slaap draaide de jongen zich om en verwondde zich..." Reageert Alex met: "Dat is vreselijk! Hoe kon ik dat wapen daar laten liggen? [...] Dat kan ik mezelf niet vergeven!"(50) Om de slachtoffers van de zwarte klauw te redden, trekt Alex naar zwart Afrika om een tegengif te zoeken. De expeditie wordt een gedeeltelijke mislukking. Van de zes flesjes met tegengif verliest Alex er vijf. Hij moet kiezen en zal Claudius redden.(51) Een falende held is zeldzaam, zeker voor de periode waarin het verhaal in Kuifje verscheen: 1958. Het is niet de eerste maal dat Alex niet slaagt. In Het Vervloekte Eiland vertrekt Alex om de uit Carthago ontvoerde Lydas te zoeken, wat mislukt. Wanneer Alex gefeliciteerd wordt bij zijn terugkeer reageert hij met: "Ja, doch ik keer terug met een zwaar hart. Zo graag had ik de oude Lydas naar zijn vaderstad teruggebracht. Dat is me niet gelukt."(52) In De Iberiër wordt Alex bijna betrapt wanneer hij Labienus en Tarago bespiedt. Hij trapt een tak stuk en het is Enak die de situatie moet redden.(53)

Alex steunt wat hij rechtvaardig vindt (Alex 40: Het Oog van de Minotaurus).

Nochtans geeft Alex de moed nooit op. Hij is een onverbeterlijke optimist. Als de toestand uitzichtloos lijkt in De Verdwenen Stad en Enak zegt: "Ah, ik ben woedend! We zijn in de val gelopen, gevangen als wilde dieren zonder hoop op redding." antwoordt Alex: "Kijk, Enak, de maan in een perfect kwartier gesneden, zonder één wolkje. De wijzen van de streek zeggen dat dit een teken van overwinning is. We moeten vertrouwen blijven hebben."(54) Het is dat vertrouwen dat Alex uitzonderlijke krachten geeft. Wanneer Sitamon hem in De Prins van de Nijl bebloed en aan een kruis gekneveld achterlaat om gedood te worden door de jakhalzen, vindt hij de kracht om zich te bevrijden en de dieren te verdrijven. In plaats van te vluchten, wacht Alex zijn beul op op de piramide.(55)

Altijd optimist (Alex 28: De Verdwenen Stad).

Nooit op de vlucht: bereid zijn beul uit te dagen (Alex 11: De Prins van de Nijl).

Martin heeft Alex getekend als een moedige, edelmoedige, held. Ondanks  de talrijke gevechtsscènes is Alex vredelievend. Hij is bereid om de zwakken steeds bij te staan. Hij heeft geen vrees om kritiek te leveren op de machtigen. Cleopatra verwijt hem naïviteit.(56) Enak kenmerkt Alex met de woorden: "Soms is Alex te idealistisch."(57) Misschien is deze opmerking van Enak de meest rake karaktertekening van Alex.

Enak getuigt (Alex 39: De God zonder Naam).

Als Galliër is Alex een voorstander van de romanisatie. Dat kan ook niet anders. Jacques Martin is een Fransman. Alex verwondert zich over de snelle romanisering. Deze snelle romanisering komt tot uiting telkens Alex zijn neef Vanik ontmoet.(58) Martin laat uitschijnen dat de toekomst in die romanisering ligt. Wanneer in Roma, Roma... een Galliër een postduif wil neerschieten, komt zijn zoontje tussenbeide. De vader reageert: "Ach! Mijn liefste bengel. Goed... Zie je, mijn generatie komt niet goed overeen met die mensen die ons land bezetten, maar ongetwijfeld zal de jouwe wel tot een goede verstandhouding komen met die vreemden."(59) Ook in de latere verhalen trekken de scenaristen die lijn door. In De Helvetii (scenario Bréda) zegt de Helveet Camilos: "Rome maakt deel uit van onze toekomst. Onze wereld verdwijnt langzamerhand. En ik weet niet of beide leefwijzen kunnen bestaan zonder dat de ene de andere verdringt!"(60)

De romanisatie is de toekomst (Alex 24: Roma: Roma...).

GERAADPLEEGDE BRONNEN

1. Alex 1: Alex de Onversaagde, p. 12-14
2. Alex 8: Het Etruskische Graf, p.11
3. Alex 8: Het Etruskische Graf, p. 13-14
4. Alex 16: De Toren van Babel, p. 20 - 22. In een later album, Alex 25: Het Was in Khorsabad, p. 11, heeft Alex er geen bezwaar tegen om de boot te laten trekken.
5. Alex 8: Het Etruskische Graf, p. 45, 53
6. Alex 41: De Koningin van de Amazones, p. 40-41
7. Alex 7: De Laatste Spartaan, p. 38-39
8. Alex 9: Het Afgodsbeeld, p. 19, 22-25
9. Alex 33: Britannia, p. 8, 14
10. Alex 36: De Eed van de Gladiator, p. 9
11. Alex 37: Veni, Vidi, Vici, p. 22-24
12. Alex 40: Het Oog van de Minotaurus, p. 18
13. Alex 1: Alex de Onversaagde, p. 31-36, 42
14. Alex 10: Iorix de Grote
15. Alex 10: Iorix de Grote, p. 5-8
16. Alex 12: De Zoon van Spartacus
17. Alex 18: Vercingetorix
18. Alex 18: Vercingetorix, p. 48
19. Alex 2: De Gouden Sfinx
20. Alex 21: De Barbaren
21. Alex 26: De Iberiër
22. Alex 27: De Duivel van Pharos, p. 11. In het verhaal is het wel onlogisch dat Cleopatra reageert of ze Alex voor het eerst ontmoet. Ze had vroeger reeds twee ontmoetingen met Alex, waarbij zij de wens uitsprak om Caesar te ontmoeten, Alex 20: O Alexandrië, p. 48; Alex 23: De Groene Rivier, p. 48
23. Alex 31: De Schaduw van Sarapis, p. 6-7
24. Alex 32: De Laatste Verovering
25. Alex 37: Veni, Vidi, Vici
26. Alex 38: De Helvetii
27. Alex 39: De God zonder Naam
28. In de albums, naar Franstalig gebruik, steeds Octavius genaamd.
29. Alex 8: Het Etruskische Graf, p. 4
30. Alex 40: Het Oog van de Minotaurus
31. Alex 2: De Gouden Sfinx, p. 17
32. Alex 18: Vercingetorix, p.13
33. Alex 26: De Iberiër, p. 1, 16-17
34. Alex 33: Britannia, p. 6
35. Alex 20: O Alexandrië, p. 46
36. Alex 1: Alex de Onversaagde, p. 7-11. De vriendschap van Surena komt tot uiting in Alex 25: Het Was in Khorsabad.
37. Alex 6: De Verloren Legioenen, p. 7-12
38. Alex 1: Alex de Onversaagde, p. 42-44
39. Alex 24: Roma, Roma..., p. 44-48
40. Alex 35: Het Goud van Saturnus, p. 20-22
41. Alex 36: De Eed van de Gladiator, p. 25-26
42. Alex 3, Het Vervloekte Eiland, p. 42-46
43. Alex 7: De Laatste Spartaan, p. 48-57
44. Alex 22: De Val van Icarus,p. 29-31
45. Alex 40: Het Oog van de Minotaurus, p. 26-27
46. Alex 33: Britannia, p. 4
47. Alex 32: De Laatste Verovering, p. 32
48. Alex 14: De Prooien van de Vulkaan, p. 39-41
49. Alex 40: Het Oog van de Minotaurus, p. 31
50. Alex 5: De Zwarte Klauw, p. 24-25
51. Alex 5: De Zwarte Klauw, p. 63-64
52. Alex 3: Het Vervloekte Eiland, p. 64
53. Alex 26: De Iberiër, p. 23 - 24
54. Alex 28: De Verdwenen Stad, p. 31
55. Alex 11: De Prins van de Nijl, p. 36-39
56. Alex 27: De Duivel van Pharos, p. 48
57. Alex 39: De God zonder Naam, p. 10
58. Alex 2: De Gouden Sfinx, p. 4-7; Alex 6: De Verloren Legioenen, p. 51; Alex 18: Vercingetorix, p. 33-35
59. Alex 24: Roma, Roma..., p. 12
60. Alex 38: De Helvetii,  p. 24