De Libanese tekenares Zeina Abirached werd in 1981 geboren in Beiroet.
Over haar ervaringen tijdens de burgeroorlog die in haar jeugdjaren
woedde, schreef en tekende ze de gesmaakte beeldroman Zwaluwenspel.
De aanleiding hiervoor was een documentaire uit 1984 die ze in 2006
zag op het internet. Daarin herkende ze haar oma die tijdens bombardementen
op de stad met het gezin ging schuilen in de entree van haar appartement.
Voor de promotie van haar stripverhaal deed Abirached ook België
aan. Marc Bastijns ging in op de interviewinvitatie en kwam —
nog half onder de indruk van haar charmante verschijning — met
onderstaande tekst terug.
 Kan
u iets meer vertellen over het begin van uw carrière?Zeina Abirached: "Ik ken strips al van jongsaf aan, want thuis hadden we een collectie van de klassieke Europese strips, onder andere van Franquin. Ik heb in Libanon een grafische opleiding gevolgd en daar leerde ik dan auteurs als David B. en Jacques Tardi kennen. Mijn invloeden komen vooral van Europese auteurs." Bestaat er in Libanon eigenlijk een levendige striptraditie? Zeina Abirached: "Totaal niet. Er bestaan wel enkele auteurs die eens een vertaald album hebben uitgebracht, maar voor de rest helemaal niet. Daarom ben ik na mijn opleiding ook naar Frankrijk getrokken om een uitgever te zoeken." Zwaluwenspel is niet uw eerste album? Zeina Abirached: "Neen, ik maakte eerder al twee albums die eigenlijk een geheel vormen met Zwaluwenspel. Het zijn echter albums in speciale buitenformaten, dus niet zo interessant voor uitgevers om te vertalen. Het zijn ook autobiografische albums over dezelfde locatie en periode. Ik vind de persoonlijke verhalen over mijn verleden erg belangrijk. Het diende aanvankelijk als een uiting voor herinneringen. Het historische verleden is voor mij minder essentieel en breng ik dan ook slechts langs de zijlijn aan bod. Vooral in het begin van het album besteed ik wat meer aandacht aan het historische aspect van het gewapend conflict in Libanon en Beiroet." Waarom hebt u gekozen voor het minder 'ernstige' stripverhaal als medium om uw verhalen te vertellen? Zeina Abirached: "Natuurlijk komt dat via mijn opleiding. Het stripverhaal creëert ook de nodige afstand die je voor het vertellen van zo'n persoonlijk verhaal nodig hebt. Het wordt allemaal toch wat minder zwaar op de hand en blijft meer verteerbaar. Overigens vind ik het stripverhaal helemaal niet minderwaardig of minder ernstig. Je kan met een strip zeker ook heel wat verschillende onderwerpen aankaarten, een strip hoeft niet minder ernstig te zijn." Is Zwaluwenspel eigenlijk volledig autobiografisch? Zeina Abirached: "De aanleiding voor het album was een reportage waarin mijn oma een figurantenrol had. De reportage ging over de moeilijke toestand van Beiroet tijdens de burgeroorlog in het midden van de jaren tachtig. Daarom wilde ik dat verhaal vertellen, een verhaal dat eigenlijk de warme momenten achter het conflict wil tonen. Veel mensen in Libanon kijken immers terug met een gevoel van gemengde nostalgie. Families en vrienden hingen toen immers erg hecht aan elkaar en als kind beleefde ik het conflict dan ook maar van op een afstand. Daarom lijkt Zwaluwenspel ook niet op een oorlogsverhaal pur sang." Leeft u momenteel in Parijs én Beiroet? Zeina Abirached: "Dat klopt niet meer. Op internet circuleren nog biografietjes waarin dat staat, maar momenteel woon ik permanent in Parijs." Eerder dit jaar fungeerde Zwaluwenspel op de lijst van de Sélection Officielle van het stripfestival van Angoulême. Heeft dat voor u veel veranderd? Zeina Abirached: "Niet zo veel, maar het blijft natuurlijk Angoulême, dus daar is altijd veel meer aandacht van pers en publiek. Heel wat nieuwe mensen hebben mijn boek zo leren kennen."
Is het een bewuste keuze om het verhaal zich op een beperkte ruimte laten afspelen? Zeina Abirached: "Het is zeker zo dat de spanning binnen een kleine ruimte zeker hoger kan uitstijgen. Ik wilde elk personage iets eigens en unieks meegeven en op zo'n kleine ruimte kan je dat makkelijker uitvergroten. Ernest is zo een van de meest bijzondere personages, een figuur die me nog steeds na aan het hart ligt. Ik heb trouwens ook geprobeerd om ook in de tijd het verhaal te beperken en zo de spanning hoog te houden." Past uw voorliefde voor vormelijke experimenten ook in dat plaatje? Zeina Abirached: "Absoluut. Ik speel graag met visuele elementen en herhalingen om zo het effect van het verhaal te vergroten. Door het herhalen van prenten met quasi geen wijzigingen kan je zo een verwachting en spanning creëren. Op verschillende plaatsen in het album heb ik ook geprobeerd door bepaalde decorelementen een sfeer van couleur locale op te roepen zoals die zich in mijn herinneringen bevindt. Ik wil het verhaal graag zo leesbaar mogelijk vertellen, maar de persoonlijke herinnering in mijn hoofd staat toch steeds centraal. Mijn wat pictografische stijl stamt wellicht deels vanuit de grafische opleiding die ik volgde. Met de beelden die ik uitvergroot, wil ik graag de stijl van Jacques Tati (een belangrijke Franse filmmaker, mb) benaderen. Dat zijn losse beelden die op zich al een verhaal vertellen, vanuit een abstract kader."
In Europa is Libanon een grote onbekende. Wil u dat met uw werk een beetje verhelpen? Zeina Abirached: "Voor een deel zal dat zeker het geval zijn, maar ik wil vooral laten zien dat Libanon meer is dan oorlog en gebarricadeerde straten. Het is een land waar net als hier mensen liefhebben, werken, leven en sterven. Ik kan nu zeggen dat het leven daar niet zo heel verschillend is van hier in Europa. Dat wilde ik vooral duidelijk maken, maar voor de rest is en blijft het een heel persoonlijk album." Afgelopen woensdag 24 september was u te gast in De Laatste Show, een heel populaire televisietalkshow. Hebt u het gevoel dat u daar de ruimte kreeg om voldoende te zeggen over uw werk? Zeina Abirached: "Ik had er eigenlijk een beetje schrik voor. Ik had het heel druk en snel verwacht, maar eigenlijk ging het tijdens de uitzending allemaal heel vlot en was het dus zeker een fijne ervaring, voor herhaling vatbaar. Het is ook een unieke kans om over je werk te praten op tv. Het is ongelooflijk hoeveel mensen de uitzending gezien hebben, velen spreken je erover aan." Van waar de keuze voor de titel, Sterven Weggaan en weer Terugkomen. Zwaluwenspel? Zeina Abirached: "In het album zie je dat de titel, jammer genoeg in het Frans, figureert op een foto. Het is een opschrift op een muur in Beiroet. Het verhaal speelt zich af aan een demarcatielijn in Beiroet in de jaren tachtig. Het opschrift bevindt zich op een muur vlakbij ons huis. Het staat er opgeschreven in het Frans. Nu staat het er nog trouwens, heel vreemd. Als tienjarige viel me dit erg op, het was in het Frans én ondertekend. Het is niet courant dat opschriften in het Frans getekend staan en ook Florian is geen Arabische naam. Ik vond de zin toen al bijzonder poëtisch. Het contrasteerde erg met de slogans die doorgaans op muren getekend worden. Dat gaat dan meestal om politieke leuzen of wraakuitingen. Bij het maken van Zwaluwenspel is die zin terug in mijn gedachten gekomen, ik wilde hem graag gebruiken in het album. Voor mij is het symbolisch, omdat die tekst vlakbij ons huis staat, in het midden van het verhaal. Bij het schrijven viel het me op hoe centraal deze zin staat in het leven van deze mensen. Ze zijn als zwaluwen, want ze zijn op doortocht en vertrekken. Het komen en gaan van mensen is ook een belangrijk thema in het album, het leven als een vlucht, een vertrek. Daarom heb ik ook een foto gebruikt om aan te tonen dat deze zin geen eigen verzinsel is, maar verbonden met mijn leefwereld en de wereld van Zwaluwenspel. Ik heb die Florian trouwens nog gezocht, om te weten wie hij is. Hij heeft ook op andere muren tekeningen achtergelaten. Die andere tekeningen zijn echter allemaal verdwenen, terwijl deze standhoudt." Wat zijn uw huidige projecten? Zeina Abirached: "Tijdens het maken van Zwaluwenspel hield ik me voortdurend voor dat het volgende iets totaal anders zou zijn, een fictief verhaal, in kleuren. Maar dit is het allesbehalve geworden. (lacht) Het blijft vooralsnog immers een obsessie voor mij om met mijn herinneringen bezig te zijn, ik ben er nog niet mee klaar. Ik merk dat het mij allemaal meer bezighoudt dan ik zelf durf toegeven. Het lijkt alsof mijn jeugd een voorraad aan emoties bevat waarvan ik voorlopig geen afstand kan nemen. Wat het ook interessant maakt, is dat ik nu met een grotere afstand naar Libanon kan kijken door mijn huidige leven in Frankrijk. Die afstand is zeker en vast ook emotioneel geworden. Ik denk niet dat ik het verhaal dat eerst zal verschijnen, had kunnen schrijven wanneer ik nog in Libanon zou wonen. Het zal in het Frans in december verschijnen. Momenteel werk ik aan een bewerking van de Franse schrijver Georges Perec. Hij schreef steeds terwijl hij zichzelf stilistische beperkingen oplegde. In zijn boek Je me Souviens heeft hij zinnen genummerd, waarbij elke zin begint met "Je me souviens". Nadien staan er telkens opnieuw persoonlijke herinneringen die tot een collectief geheugen behoren. Het gaat wel om herinneringen die doorheen de mazen van de geschiedenis gevallen zijn, zonder algemeen belang. Aan het einde van het boek staat dan een tekst van de uitgever, die verantwoordt waarom hij aan het einde vier blanco pagina's heeft ingevoegd. Zo kan de lezer zelf eigen herinneringen aanvullen. Dat wilde ik in stripvorm brengen. Het gaat om heel verschillende herinneringen, waarvan sommige slechts één tekening beslaan, en andere meerdere pagina's. De vorm waarin ze op het papier zullen belanden, kan erg verschillend uitdraaien." > MARC BASTIJNS — 27 september 2008 |
