Woensdagnacht 27 juli 2005 raakte Toonder in een coma om er een paar uur later niet meer uit te ontwaken. De man haalde de respectabele leeftijd van 93 jaar. Nederland verliest in één klap zowat één van hun laatste auteurskanonnen en een laatste verhalenverteller. "De strip heeft zijn eigen ondergang gegraven. De strip is afgeschaft. De strip bestaat nu alleen nog uit grapjes. Het vervolgverhaal bestaat niet meer", verklaarde hij in april 2005 nog in StripNieuws.

In het nummer 2 van 2005 ging het tijdschrift op bezoek in het Rosa Spierhuis, een verzorgingshuis dat speciaal is ingericht voor wetenschappers en kunstenaars op ruste. Hij had er amper ruimte om zijn vele originele platen onder te brengen. Bij ons weten is het het laatste gepubliceerde interview met de toen nog krasse grijsaard met brommende berenstem. Hij leed al jaren zwaar aan een longaandoening. In zijn laatste dagen brak hij nog zijn rechterarm en moest geopereerd worden.


Een uitgebreid carrièreoverzicht
Op 2 mei 1912 ziet Marten Toonder het levenslicht in Rotterdam. Als achttienjarige trekt hij met zijn vader (een zeekapitein) op zeereis en leert in Buenos Aires (Argentinië) tekenaar Dante Quinterno kennen, een leerling van Walt Disney, en cartoonist Jim Davis, een ex-medewerker van Felix the Cat en werkzaam op de studio van Quinterno. Toonders besluit is gemaakt: hij wordt later striptekenaar! Terug in Nederland volgt Toonder tekenlessen.
In 1932 maakt hij zijn eerste stripjes: Tobias, De Avonturen van Bram Ibraham en Uk en Puk. Zijn carrière start hij echter in 1933 bij uitgeverij en drukkerij Nederlandse Rotogravure Maatschappij NV in Leiden waar hij zijn eerste stripfeuilletons tekent.
1935 is het jaar waarin hij trouwt met buurmeisje Afine Kornélie Dick, zeg maar Phiny Dick. Zij is niet immuun voor de stripmicrobe. Ze bedenkt later de strip Olle Kapoen, de strippoes Miezelientje en schrijft teksten voor kapitein Kappie.
1938, het jaar van de lancering van het stripweekblad Robbedoes, is ook het jaar waarin Toonder voor zijn nieuwe werkgever, uitgeverij Diana, Tom Poes creëert. Ook Dom Sombrero staat voor 't eerst op papier. Deze laatste verschijnt eveneens in Zweden. Tom Poes is dan al een internationale stripfiguur met publicaties in Argentinië (zo zag Quinterno misschien nog wel Toonders werk onder ogen) en Tjechoslowakije.
Aanhoudende loonsverminderingen tijdens de crisisjaren doen Toonder beslissen om voortaan als zelfstandige te werken.
In 1941 is Nederland een bezet land. De krant De Telegraaf moet de strip Mickey Mouse laten schieten. Daarom wordt gestart met de publicatie van het eerste verhaal van Tom Poes, een instantsucces. Pas in het derde verhaal maakt Heer Ollie B. Bommel zijn intrede als figurant. Deze heer van stand met tal van kleine zonden en onhebbelijkheden overschaduwt al vlug de wat kleurloze en saaie Tom Poes. Tom Poes en het Geheim van de Grot is een probeersel om een tekenfilm te maken van tachtig minuten. Ondanks de tijd die hij en medewerkers er aan spenderen (zowat de hele Tweede Wereldoorlog lang) blijft het bij wat afgewerkte losse stukken en geëxperimenteer met bepaalde technieken.
Juist, naast strips is Toonder begeesterd door de film en tekenfilm. In 1942 haalt hij met compagnon Joop Geesink twee vette klanten binnen voor reclamefilms: de Nederlandse Spoorwegen en Philips. De samenwerking blijft duren tot 1943. Kort daarop richt Toonder zijn eigen bedrijf op: de Toonder Studio's. Dertig jaar later pas wordt de studio ontbonden. Onder de medewerkers in de loop van de jaren herkennen we de namen van Dick Matena, Piet Wijn, Tjé Tjong King, Lo Hartog van Banda, Hans G. Kresse,... De studio vindt na enkele panden in Amsterdam onderdak in een kasteel in Nederhorst.
Maar terug naar 1944, het jaar waarin Toonder De Telegraaf verlaat omdat een SS'er de nieuwe hoofdredacteur wordt. Toonder laat zich manisch-depressief verklaren en hoeft niet onder te duiken. Nochtans duikt hij wel in de illegaliteit. Dankzij een eigen drukkerij (1) is hij bij machte om documenten te vervalsen (2) en het aanvankelijk illegale blad Metro te drukken (3) waarvoor hij politieke cartoons tekent. Drie redenen die hem de doodstraf konden opleveren. Metro verschijnt van november 1944 tot juli 1946.
Na de oorlog in 1945 verschijnt Tom Poes opnieuw in de krant. 't Is te zeggen: meteen in een vijftigtal kranten in binnen- en buitenland. In hetzelfde jaar beleven Kappie en Panda hun eerste avonturen.
In 1947 wordt het Tom Poes Weekblad boven de doopvont gehouden, maar dat was na verloop van tijd geen groot succes waarna wordt gestopt met de publicatie ervan. Koning Hollewijn is een nieuwe creatie. De weekstrip Tom Poes ziet een tweede leven in Donald Duck en Nieuwe Revue. De Toonder Studio's zien hun inkomsten stijgen dankzij de productie van meer en meer tekenfilms.
In 1954 krijgt Toonder erkenning uit onverwachte hoek. De Maatschappij der Nederlandse Letterkunde benoemt Toonder tot lid. Vanaf nu wordt zijn werk als Nederlands cultureel erfgoed aanvaard. De Toonder Studio's dragen inmiddels negentien verschillende reeksen onder de vleugels.
Na zakelijke problemen en conflicten trekt Toonder zich in 1964 terug uit zijn bedrijf en verhuist naar Greystone in Ierland. Hij werkt er midden in de natuur verder aan Tom Poes.
Nog meer erkenning in 1982. Toonder wordt gebombardeerd tot Officier in de Orde van Oranje Nassau.
Een jongensdroom moest in 1983 in vervulling gaan: de avondvullende Bommel-tekenfilm Als Je Begrijpt wat Ik Bedoel beleeft zijn première. Toonder is gematigd tevreden over het resultaat. In een interview voor Stripschrift bekent Harrie Geelen, een eerder bij het project betrokken regisseur die na een jaar ontslagen werd, dat het een ontzettend moeizaam proces in wording was, niet in het minst door de kritische houding van Toonder. Naar verluidt zou in november 2005 de tekenfilm op dvd verkrijgbaar zijn.
In 1986 nemen tienduizenden krantenlezers gelijk met Marten Toonder afscheid van Bommel. Met Het Einde van Eindeloos en het huwelijk van Bommel met juffrouw Doddel (net zoals Phiny Dick van Toonder was Doddeltje Bommels buurvrouw) is een eind gekomen aan 177 dagbladverhalen en 11.678 krantenafleveringen in 22 talen. Toonder wijdt zich aan zijn driedelige autobiografie waarvan in 1992 het eerste deel verschijnt.
In 1990 overlijdt Phiny Dick. Toonder hertrouwt in 1996 met de componiste Tera de Marez Oyens. Het huwelijk houdt drie maanden stand. De kersverse mevrouw Toonder overlijdt namelijk na drie maanden, kort daarop gevolgd door de overlijdens van zijn zoon Onno en dochter Mary-Lou.
Na 198 verhalen stopt Panda ermee in 1991. Toonder zou er enkel het eerste jaar actief aan gewerkt hebben. Niettemin werd het internationaal zijn succesvolste creatie, vooral in de jaren vijftig. De reeks verscheen in zo'n tachtig kranten over de hele wereld.
In 1992 wordt Toonder onderscheiden met de Tollensprijs voor zijn verrijking van de Nederlandse taal. Woorden of begrippen als "minkukel", "denkraam", "kommer en kwel", "zielknijper", "een heer van stand", "als je begrijpt wat ik bedoel", "als ik zo vrij mag zijn", "geld speelt geen rol", "een eenvoudige doch voedzame maaltijd", enzovoort raakten ingeburgerd in het gewone leven en de literaire wereld. Verschillende van deze 'Toonderismes' kregen een verlmelding in het woordenboek.
Uit gezondheidsoverwegingen verhuist hij in 2001 opnieuw naar Nederland. Hij vindt onderdak in het bovenvernoemde Rosa Spierhuis.

Voor een nog uitvoeriger carrièreoverzicht verwijzen we je graag door naar deze site.


Marten Toonder bij de Vlamingen
De jarenlange publicatie van Tom Poes in Het Volk en Panda in Het Laatste Nieuws indachtig wilden we even nagaan in welke mate alle Vlaamse kranten stilstonden bij de dood van Toonder. Op het VRT-journaal en het VTM-nieuws kwam zijn overlijden behoorlijk uitgebreid aan bod, maar moest het uiteraard afleggen tegen de headliners op de Nederlandse publieke omroep, de NOS, en in andere actualiteitenprogramma's zoals NOVA op Nederland 3.
Het Nieuwsblad en Het Laatste Nieuws brachten variaties op het officiële persbericht. Het Nieuwsblad presteerde het dan nog om een fout te maken. "Meer dan 30 talen" moet "22 talen" zijn.
De Gazet van Antwerpen/Het Belang van Limburg schreef ook een eigen versie naar het officiële persbericht, maar dan wel op een halve krantenpagina met eigen foto's en een vermelding op de cover. Jan Bex was wellicht op verlof.
Geen vermelding op de cover van De Standaard, maar wel een min of meer eigen lezenswaardig stuk van redacteur Jan Debackere.
Tot spijt van wie het benijdt (al trekken wij ons daar geen zak van aan: wij zijn nog altijd lezers en geen collega's), maar De Morgen spant de kroon. Naast een coververmelding opent het BIS-katern met een volle krantenpagina — weliswaar voor de helft in beslag genomen door een knoert van een foto. Daarop brengt Geert De Weyer een dot van een artikel. Als enige journalist contacteerde hij bovendien Toonders goeie vriend en jarenlange medewerker Dick Matena. De precieze overlijdensomstandigheden, verteld door Matena, wijken af van het officiële persbericht, maar kloppen wel.

(Bronnen: NOS-journaal, Nederland 1 — NOVA, Nederland 3, Het Journaal, VRT, Het Nieuws, VTM, Geert De Weyer, De Morgen — Jan Debackere, De Standaard — Belga/Martine Cuyt, Gazet van Antwerpen — Het Laatste Nieuws — DM, Het Nieuwsblad — Walter Dijkshoorn, StripNieuws 2, jaargang 3, april 2005 — Kees de Bree, Stripschrift 168/169 — Literatuurplein — www.stripnet.nl)

> DAVID STEENHUYSE — 30 juli 2005